اقتصاد دریا و انقلاب صنعتی چهارم

مقدمه

اقتصاد دریا ترکیب گسترده ای از انواع فعالیت های متنوع است که در مجموع در اقتصاد ملی نقش مهمی را بازی می کنند. بررسی موضوع انقلاب صنعتی چهارم در ارتباط با همه ی این بخشها بسیار کسترده و البته با اهمیت است . این گزارش قصد دارد تا آن جنبه هایی را که بطور عمومی در کلیه زیر بخشها مشترک هستند را طرح نماید و با یک دید کل نگر موضوع نقشه راه تطبیق با اصول و مبانی انقلاب صنعتی چهارم را نیز بعنوان یک پیشنهاد اولیه مطرح نماید . اگر از جنبه های صنعتی به موضوع اقتصاد دریا نگاه شود موضوع ساخت کشتی اهمیت خاص پیدا می کند . اگر از جنبه های حمل و نقل به موضع نگاه شود موضوعات ناوبری و بنادر اهمیت پیدا می کنند ولیکن همه ی این ها در فصل مشترک هایی بایستی یکپارچه سازی شوند . اهمیت موضوع وقتی روشن می شود که توجه به یکپارچگی استاندارد های حمل ونقل دریایی در سطح بین المللی در موضوع دخیل شوند. بنابر این نهاد های حاکمیتی در این موضوع بایستی اولویت ها را در نقشه راه جامع تطبیق با موضوع را تدوین والزامات را ترویج نمایند .

انقلاب چهارم صنعتی در یک نگاه کلی

بنا بر یک تعریف عمومی که بصورت عام هنوز بر ان اجماع نشده است این مفهوم دلالت بر چهارمین دوره اصلی از بدو انقلاب صنعتی دارد. بر این اساس:

این دوره با اشاعه فناوری هایی فاصله میان سپهرهای فیزیکی یا اکو سیستمهای رایانشی و زیستی را کمرنگ یا حذف می‌کنند، مشخص می‌شود. این دوره با ظهور فناوری‌های نوین در چند حوزه رباتیک، هوش مصنوعی، زنجیره بلوکی، نانوتکنولوژی، پردازش کوانتومی، زیست فناوری، اینترنت اشیا و خودروهای خودران همراه است. این انقلاب، کل نظام تولید، مدیریت و حکمرانی را در هر صنعت و هر کشوری متحول می‌کند. در اتحادیه اروپایی که این مفهوم در ابتدا در آن شکل گرفته است آن را تحول دیجیتال برای بهره وری و رشد نامیده است.

از آنجا که انقلاب‌های صنعتی از جمله انقلاب‌هایی هستند که دامنه و عمق اثرشان بر زندگی بشر زیاد بوده‌اند توجه خاص به آنها در حوزه های اقتصادی بسیار مهم است. تا پیش وقوع انقلاب صنعتی تنها انقلاب کشاورزیرخ داده بود و به واسطه آن کشت و کار و داشت و بر داشت بقولی اهلی شد. روشهای تولید غذا بهبود یافته و فعالیت های اجتماعی انسانها و حیوانات برای حمل ‌و نقل دگرگون شد. انقلاب چهارم صنعتی بر گرفته از یک برنامه توسعه صنعتی در کشور آلمان است که تحت عنوان INDUSTRY 4 تدوین شده بود. در ادامه خلاصه ای از تحولات و تغییرات این چهار انقلاب ارایه می شود.

انقلاب چهارم صنعتی در یک نگاه کلی

۱– انقلاب صنعتی اول

با اختراع ماشین بخارکه موجب صنعتی شدن تولید در کشورهای اروپایی شد تحولات اجتمایی گسترده ای در همه ی جوانب زندگی نیز ایجاد کرد. در پایان این دوره تولید انبوه شکل گرفت و مهندسی صنایع پایه گذاری شد.

۲– انقلاب صنعتی دوم

در این انقلاب که همراه با توسعه سریع تولید فولاد، برق و نفت است عبارت انقلاب فناوری شکل گرفته است با ایجاد خطوط تولید و مونتاژ متحرک که هنری‌فورد مبدع آن است شکل گرفت و نظریات تیلور در استاندارد سازی کار بعنوان زیرساخت مهندسی صنایع شکل گرفت.

۳– انقلاب صنعتی سوم

یکی از ابداعات فناوری این انقلاب را شکل داد. با اختراع PLCها، کامپیوترهای مین‌فریم و به دنبال آن کامپیوتر های رومیزی و سپس توسعه اینترنت و ارتباطات همراه شد . این ابداعات در تولید صنعتی همراه با علم روباتیک تولید انبوه را به تولید براساس سفارش مشتری شکل داد و مشتری گرایی و نیز اتوماسیون شکل کاملی یافتند . اینها بصورتهای مجزا از هم کار می کردند.

۴– انقلاب صنعتی چهارم

موضوع هماهنگی و یکپارچه سازی در زنجیره تامین وظهور کارخانه‌های هوشمند وابداعات جدید همانند پرینترهای سه‌بعدی که توانایی تولید محصولات میانی و نهایی را بوجود آوردند تغییرات عمده‌ای در روش‌های تولید به‌وجود آمد. در فرایند های تولید علاوه بر تولید محصولات بصورت انبوه تولید محصولات منحصر به ‌فرد امکان پذیر شد. اصطلاحات جدید صنایع نوظهور یعنی خطوط تولید موج چهارم به وجود آمده اند.

کارخانه های انقلاب چهارم صنعتی خطوط تولید، بصورت تولید انبوه سفارشی هستند و کاملا منعطف بوده و بلافاصله بعد از تولید یک محصول، محصولات متفاوت دیگری را با مشخصات متفاوت دیگری تولید می کنند و این فرایند بر اساس سفارش سیستمهای کامپیوتری طرح محصول از پیش طراحی شده را به خط تولید هوشمند و یا پرینتر سه ‌بعدی برای تولید منتقل می‌شود.

در این فرایند ها مشتریان نیز می‌توانند دخالت داشته باشند . پیشرفتهای این مفهوم جدید و ابزارها و سیستمهای آن با سرعت زیاد در سایر حوزه های غیر صنعتی نیز در خال گسترش است . یکی از مهمترین حوزه ها تولید خودروهای خود ران و حوزه های بیو و نانو تکنولوژی است .نمودار تاریخ نمای انقلاب چهارم یا تحول دیجیتال که گاهگاهی گذار دیجیتال نیز گفته می شود.

موضوعات اصلی در انقلاب چهارم صنعتی

انقلاب چهارم صنعتی بیشترین تاثیر را بر نوآوری و مهندسی و توسعه محصول خواهد داشت. این تحولات با نزدیک شدن مهندسی دیجیتال و روش‌های کار مبتنی بر فناوری‌های دیجیتال در فرایند های تولید می شوند که تکنولوژی‌هایی نظیر اینترنت اشیا، هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی را ابداع نموده و آنها را گسترش می دهند. این تحولات در دهه اخیر رشد شتابان داشته اند.کارخانه های آینده وسازمان‌های خدماتی در کلیه زمینه ها در تطابق با این موضوعات باید بر شش حوزه تمرکز داشته باشند:

1. چشم‌انداز و نقشه راه

2. پلت‌فرم‌های داده

3. معماری نرم‌افزار

4. ابزارهای دیجیتال

5. امکانات و مهارت‌های پیشرفته

6. چابک سازی سازمانی

مدلسازی گذار به نسل چهارم صنعتی در تدوین نقشه راه اهمیت زیادی دارد و در مدلسازی عوامل متعددی نقش دارند که بدانها پرداخته می شود.

توانمندی پردازش اطلاعات سازمان

فناوری اطلاعات با سرعت زیادی در حال تغییر فضای انقلاب چهارم است و توانایی پردازش داده‌های بیشتر و انجام شبیه‌سازی‌های پیچیده‌تر را امکان پذیر می کند.

خودکار سازی برخط

اینترنت اشیا دستگاه ‌های مجهز به سنسورها و مانیتورها را به یکدیگر متصل نموده و پردازنده‌ ها اطلاعات را با سرعت و دقت بیشتر پردازش کنند.

هوشمند سازی فرایند ها

با حذف و کاهش فرآیندهای الگوریتمی هوش مصنوعی طراحی و مهندسی را به تولید افزوده و با بکار گیری چاپ سه‌ بعدی درجه خودکار سازی را ارتقا داده است.

بهبود بهره وری نیروی انسانی

همانند دوران اولیه انقلاب دوم و سوم صنعتی این تغییرات باعث افزایش همکاری میان نیروی انسانی شده است.

اطلاعات بزرگ یا کلان داده

توسعه فناوری‌ پردازش ابری امکان همکاری بهتر و دسترسی آزاد باعث رشد نوآوری شده و طراحی رابرای همه فراهم می‌کند. مشتریان بعنوان همکاران بویژه در بخش تحقیق و توسعه مشارکت می نمایند.

چابک سازی

چابک سازی کارها کار تیمی را برای افزایش سرعت و انعطاف‌پذیری امکان پذیر می نماید. شرکتها ی تولیدی و صنعتی و سازمانهای غیر تولیدی می‌توانند زمان حضور خود در بازار را هرچه بیشتر کنند.

آسیب شناسی و تنگنا ها

اما خوشبینی بیش از حد در این زمینه خطرناک بوده و هریک از موارد شش گانه اشاره شده به‌طور جدی با چالشهایی مواجه هستند. هنگامی که شرکت ‌ها برای تغییرات اساسی برنامه ریزی کنند ، با مقاومت سازمانی و مقاومت در مقابل تغییر مواجه می‌شوند. بکار گیری افراد با قابلیت های ویژه و نابغه دیجیتال بسختی امکان پذیر است و می‌تواند برای شرکت‌هایی که تجربه کافی نداشته باشند مشکل ساز شود. باشد. سازمان‌ها در گذار از معماری سنتی و یکپارچه به فناوری‌های دیجیتال دچار گپ زیادی هستند که بایستی آن را رفع کنند . بهمین دلیل است که روشهای حل این مشکل تدوین و به پل زنی فاصله معروف شده اند. GAP BRIDGING

انتظارات

برای گذار از انقلاب چهارم صنعتی باید در سازمانها نظامهای مهندسی با انگیزه و با پشتکار و ترکیبی از تخصص های ویژه ایجاد شوند تابتوانند از عهده ی تغییرات بر آیند و برای این امر به زمان کافی نیاز دارند. تعجیل غیر منطقی و تعلل بیش از حد هر دو باعث زیانهای غیر قابل تصور خواهند شد. از آنجا که تجهیز و بکار گیری متخصصین به سرعت به مزیت رقابتی برای سازمان تبدیل خواهد شد لذا برنامه ریزی توسعه منابع انسانی از اهمیت ویژه برخوردار است .

گذار از انقلاب سوم صنعتی به انقلاب چهارم

در گذار تحول دیجیتال یا فرایند تطابق با انقلاب صنعتی چهارم موضوع تعیین سطوح مختلف برای تحول در بخشهای مختلف اقتصاد دریا و نیز صنایع دریایی از اهمیت ویژه ای برخوردار است . بایستی توجه داشت که در سطوح مختلف تمامی برنامه ها و انواع موضوعات به تناسبات خاصی تغییر می کنند . بطور خلاصه سطوح زیر را می توان تعریف نمود :

سطح حاکمیتی یا سازمان بنادر و دریانوردی
سطح حمل و نقل در بخشهای بار و مسافر
سطح زیر ساخت های بندری
سطح صنعتی ساخت شناور ها
سطح خدمات و زنجیره کسب و کارهای کوچک

همگی این سطوح و یا احتمالا سطوح دیگر که به آنها حوزه نیز می توان اطلاق نمود با استاندارد ها و مولفه های خاص خود می توانند از یک الگوی کلی ایده گرفته و برنامه‌ریزی نمایند. اما همه در انتخاب مدل کلی مشترک هستند که ذیلا در نمودارهایی اشاره شده است .

در فرایند دستیابی به نقشه راه که زیر بنای کلیه کارهای آتی است باید دقت زیادی بشود. شمای کلی این فرایند در نمودار ذیل نشان داده شده است.

برای مثال یک نگاه کلی در بخش ساخت و نگهداری شناور های مرتبط نشان داده شده است.

نتیجه گیری

موضوعاتی وجود دارند که بایستی در این تحول به آنها با یک نگاه عمیق و چند وجهی توجه شود که بطور خلاصه طرح می شوند:

1) تدوين سياستهاي دريايي كه حاوي اهداف، خط مشی ها، جهتگيريها و شاخصهاي سنجش عملكرد دراين تحول بوده و بعنوان زيربناي اقدامات آتي كشور تلقي خواهد شد.

2) هدايت انجام مطالعات زيرساختي اولويتبندي برنامه ها در راستاي توسعه اقتصاد دريا. مبتنی بر تحول دیجیتال .

3) تدوین و ارائه سازوکارهای متناسب به منظور اجراي راهبردها و برنامههاي تدوين شده در درون هر سطح یا حوزه

4) تدوین نظام برنامهريزي و مدیریت پروژ چابک ، به منظور ارزيابي مستمر پيشرفت برنامه ها، نظارت بر اجرا و بهنگام نگهداشتن آمار و اطلاعات مورد نياز.

5) تدوين راهكارهاي توسعه سرمايهگذاري برای پروژههاي واجد اولويت و سهم سرمايهگذاري بخشهاي دولتي، عمومی و خصوصي در راستاي توسعه اقتصاد دريا در تطبیق با الزامات و استاندارد های بین المللی.