حکمرانی الکترونیک شنبه 10 آبان 1399
مرکز بررسیهای استراتژیک ریاست جمهوری
در این پژوهش سعی شده تا با تحلیل استنادی تمام پژوهش‌های ملی و مقایسه آنها با پژوهش‌های بین‌المللی، ابعاد و حوزه‌های مهم حکمرانی الکترونیک که متأسفانه علیرغم اهمیت زیاد تاکنون در کشور مغفول مانده مشخص شوند. پژوهش حاضر از لحاظ هدف کاربردی و ازلحاظ روش پژوهش از نوع توصیفی-تحلیلی با استفاده از روش تحلیل استنادی است. جامعه آماری آن شامل 15 مقاله و 4 پایان‌نامه داخلی و 737 مقاله بین‌المللی از 6 بانک اطلاعاتی برای مقالات داخلی و پایگاه اسکاپوس برای مقالات بین‌المللی است، این پژوهش فاقد مدل نمونه‌گیری است به دلیل آنکه تمام مقالات بدون محدودیت زمان و حوزه پژوهش با روش تمام شماری موردبررسی قرار گرفتند. ابزار گردآوری داده‌ها، مطالعه کتابخانه‌ای و جستجوی نظام‌مند در بانک‌های اطلاعاتی و آنالیز ریزالت پایگاه اسکاپوس و پیاده‌سازی و تحلیل داده‌ها در نرم‌افزار اکسل در قالب آمار توصیفی است. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که درحالی‌که اهمیت موضوع حکمرانی الکترونیک در سطح ملی تا حدی است که منجر به تصویب و ابلاغ لایحه‌ای بنام حکمرانی الکترونیک در کشور شده است اما کمیت پژوهش‌های انجام‌شده بسیار کم است و همین میزان اندک از پژوهش‌ها هم کاملاً پراکنده و به‌دوراز روندی نظام‌مند هستند.
تصویر حکمرانی الکترونیک
در مقدمه این مقاله آمده است:
با شروع هزاره سوم، فناوری اطلاعات به‌عنوان عمده‌ترین محور تحول و توسعه در جهان منظور شده است. ICT، امروزه نوشدارویی معجزه‌آسا برای بسیاری از بیماری‌ها همچون سوء مدیریت، حکمرانی ضعیف، تورم، انحصار فروش، رکود تجاری، بی‌سوادی و در یک‌کلام حکمرانی بد در سطح ملی و بین‌المللی است (حسن‌زاده عباس‌آبادی، 1395: 3). تقریباً همه وجوه فعالیت‌های اجتماعی و اقتصادی تحت تأثیر انقلاب الکترونیک قرارگرفته‌اند. دولت‌ها در استفاده از فن‌آوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی در برنامه‌ها و ارائه خدمات بهتر به مردم در حال رقابت باهم هستند. به‌رغم تفاوت‌های گسترده در سطوح و میزان استفاده از امکانات الکترونیک در میان دولت‌ها در جهان و منطقه این احساس که دنیا به سمت «عصر حکمرانی الکترونیک» پیش می‌رود واقعیتی بدیهی است. (Sinha،2006:11) شاید پس از مدیریت دولتی نوین، دومین انقلاب در مدیریت دولتی باشد که نه‌تنها روش ارائه خدمات عمومی را دگرگون کرد، بلکه ارتباط بین دولت و شهروندان را نیز متحول ساخت (Saxena، 2005 : 498). درواقع حکمرانی الکترونیک در قلب دو تغییر عمده جهانی شامل انقلاب اطلاعاتی و انقلاب حکمرانی جای دارد. هردوی این تغییرات در حال دگرگون ساختن جهت حرکت جامعه و روش حکومت بر آن هستند (Heeks،2001: 23) بر طبق تعریف یونسکو حکمرانی الکترونیکی به معنای استفاده بخش عمومی از فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات باهدف تشویق شهروندان به مشارکت در فرآیند تصمیم‌گیری به‌منظور گسترش مردم‌سالاری، تسهیم اطلاعات و ایجاد دولت پاسخگو، شفاف و اثربخش است (Kumar، 2015: 160). اهمیت حکمرانی الکترونیک در دنیای امروز غیرقابل‌انکار و چشم‌پوشی است تا حدی که در ایران هم به‌منظور « اجرای بندهای هفتم، هشتم، نهم و دهم اصل سوم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و سیاست‌های کلی نظام اداری، اصل چهل و چهارم قانون اساسی، اقتصاد مقاومتی، امنیت فضای تولید و تبادل اطلاعات و برنامه ششم توسعه کشور، ابلاغی مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) و همچنین مصوبات شورای عالی فضای مجازی، قانون حکمرانی الکترونیکی تصویب و ابلاغ شد». (لایحه حکمرانی الکترونیک، 2018) اما با توجه به اهمیت زیاد آن در مجامع بین‌المللی و حتی ملی، متأسفانه این حوزه، در کشور بسیار کم موردتوجه پژوهشگران قرارگرفته و همان تعداد معدود پژوهش انجام‌گرفته هم بسیار پراکنده و به‌دوراز روندی نظام‌مند و کارا هستند. بررسیهای صورت گرفته نشان داد تابه‌حال هیچ پژوهشی در داخل به بررسی، تحلیل، فرا مطالعه و یا مروری بر پژوهش‌های حکمرانی الکترونیک انجام‌شده نپرداخته و همچنین در بررسیهای خارجی نیز در پایگاه اسکاپوس هیچ مقاله‌ای به تحلیل استنادی حکمرانی الکترونیک نپرداخته بود اما تا حدودی نزدیک‌ترین و جدیدترین پژوهش خارجی مربوط با موضوع پژوهش حاضر به شرح زیر است: بیندو، سانکار و کومار (2019) در پژوهشی با عنوان «از حکمرانی مرسوم به‌سوی دموکراسی الکترونیکی: ردیابی روند توسعه تحقیقات حکمرانی الکترونیک با استفاده از ابزار تجزیه‌وتحلیل شبکه»، با اعمال ابزارهای تجزیه‌وتحلیل شبکه روی شبکه ارجاع حکمرانی الکترونیک، به‌صورت سیستماتیک به بررسی تحولات پویای تکوین حکمرانی الکترونیک شامل تکوین، جابه‌جایی پارادایم‌ها، تنوع موضوعات پژوهشی و حوزه‌های پژوهشی در حال ظهور پرداختند. مسیر اصلی تکوین که چهار فاز مجزا دارد را نشان دادند. تحلیل خوشه‌ای شبکه ارجاع، زیر دامنه‌های اصلی را شناسایی نموده و ساختار دانش این حیطه را نمایش دادند. این تحلیل همچنین کارهای پژوهشی فعلی و حوزه‌های پژوهشی در حال ظهور که بر اساس پارامترهای شبکه در آینده دارای تأثیر خواند بود را نشان داده و پیش‌بینی کرده که انتظار می‌رود فناوری آینده Web 4.0 نقشی کلیدی در سرعت بخشیدن به مسیر توسعه آینده حکمرانی الکترونیک داشته باشد؛ و با استخراج تم‌های مقالات گذشته با استفاده از تحلیل محتوا، 4 مرحله اصلی تکامل در حکمرانی الکترونیک را به شرح زیر بیان کردند: فاز 1-چارچوب‌های سیستم اطلاعات، مدل بلوغ، فاز 2-مدل‌های ارزیابی، مدل‌های رضایت و تطبیق کاربر، فاز 3-ارتباط چند کاناله، افزایش تعامل کاربر و رسانه‌های اجتماعی، فاز 4-دموکراسی الکترونیکی، مشارکت الکترونیکی، رسانه‌های اجتماعی ازجمله شبکه‌های اجتماعی و داده‌های باز.
برای مطالعه و دریافت متن کامل این مقاله، اینجا کلیک کنید.
