5-6-1402
معاون وزیر نیرو در امور سرمایه انسانی، تحقیقات و فناوری اطلاعات معتقد است: تعیین دقیق شاخص‌ها و سنجه‌های بهره‌وری صنعت برق بسیار مهم است. مهندس کارگرنجفی می‌گوید: نیروگاه‌های تجدیدپذیر یکی از باصرفه‌ترین مدل‌های نیروگاهی هستند که در مقایسه با نیروگاه‌های حرارتی مصرف آب نداشته و در بلندمدت بسیار اقتصادی هستند. در ادامه بخشی از گفت‌وگوی ما را با معاون وزیر نیرو در امور سرمایه انسانی، تحقیقات و فناوری اطلاعات می‌خوانید.
وضعیت بهره‌وری انرژی در بخش برق کشور به چه صورت است؟ لطفا نقاط قوت و ضعف این صنعت را بیان کنید؟
برق ویژگی‌های منحصربهفردی دارد؛ تقاضای برق ماهیت دوره‌ای دارد و به‌صورت تصادفی و بعضا غیرتصادفی در نوسان است. برق، کالایی است که ذخیره آن به لحاظ فنی و اقتصادی امکان‌پذیر نیست و یکی دیگر از مشخصه‌های حائزاهمیت برق، اختصاصی‌بودن شبکه انتقال و توزیع است و این شبکه جزو جدایی‌ناپذیر زنجیره عرضه برق محسوب می‌شود، بنابراین تعیین دقیق شاخص‌ها و سنجه‌های بهره‌وری این صنعت بسیار مهم است. صنعت برق کشور شامل بخش‌های تولید، انتقال و توزیع است. در بخش تولید با 91 هزار و 500 مگاوات ظرفیت نصب شده نیروگاهی و با متوسط راندمان 39/3 درصد در بخش حرارتی، ظرفیت بالایی جهت اجرای طرح‌های بهینه‌سازی انرژی وجود دارد. قدمت بالای برخی از نیروگاه‌های موجود و فرسودگی تجهیزات، امکان سیکل ترکیبی‌کردن نیروگاه‌های گازی موجود، امکان اجرای پروژه‌های مختلف ارتقای توان داخلی، ارتقای کیفیت سوخت تحویلی و اجرای پروژه‌های بازیافت انرژی می‌تواند تأثیر بالایی در بهبود بهره‌وری انرژی در بخش تولید برق داشته باشد. با این وجود، در بخش انتقال و توزیع نیروی برق، گستردگی شبکه، وجود زیرساخت‌های مناسب در شبکه برق، خصوصی‌سازی نیروگاه‌ها، صادرات به کشورهای همسایه و در نهایت ارزآوری را می‌توان از نقاط قوت نام برد. از طرفی، رشد نامتعارف مصرف برق و بالابودن شدت مصرف انرژی، استفاده از تکنولوژی‌های قدیمی و فرسودگی تجهیزات در شبکه توزیع و انتقال، نیاز به اجرای پروژه‌های بهسازی شبکه و استفاده از کابل‌های خودنگهدار و هوشمندسازی را روز‌به‌روز بیشتر خواهد کرد.
با توجه به تأکید مقام معظم رهبری بر صرفه‌جویی در مصرف انرژی چه اقداماتی برای بهبود کارایی و کاهش هدررفت انرژی در کشور انجام شده و چه نتایجی به‌دست آمده است؟
ناترازی برق در تابستان سال 1400 به میزان 15 هزار مگاوات بود که براساس پیش‌بینی‌های موجود و با لحاظ رشد سالانه، این عدد به 20 هزار مگاوات در تابستان سال 1401 رسید. از این رو، علاوه بر تلاش در راستای حداکثر تولید نیروگاهی که از ابتدای دولت سیزدهم تا پایان سال 1401 به میزان 7054 مگاوات افزایش توان تولید برق داشتیم، بخشی از برنامه‌های بخش برق جهت جبران این ناترازی، معطوف به مدیریت مصرف برق شد. انجام اقدامات سازه‌ای و غیرسازه‌ای به‌صورت توأمان در مدیریت مصرف نقش مؤثری دارد. بنابراین وزارت نیرو طی دو سال اخیر با حساس‌کردن همه ارکان نظام و جلب مشارکت همه ذی‌نفعان و مسئولان توانست علاوه بر تصویب دستورالعمل‌های مورد نیاز، برنامه‌های ویژه‌ای را در بخش‌های مختلف هم در زمینه مدیریت مصرف و هم در زمینه مدیریت بار همزمان شروع و اجرا کند. در بخش تولید، اجرای پروژه‌های مختلف ارتقای توان نیروگاه‌ها، رکورد به مدارآوردن واحدهای بخار بخش سیکل ترکیبی و افزایش ظرفیت نامی تبادل برق با کشورهای همسایه و در بخش مصرف صنایع، استفاده از روش‌های تفاهمی مدیریت بار با توافق صورت‌گرفته با صنایع بزرگ و تقسیم‌بندی روزهای تعطیلات در شهرک‌های صنعتی، در بخش مصرف خانگی نیز اطلاع‌رسانی، آموزش و آگاه‌سازی و استفاده از سیستم‌های تشویقی مثل طرح پاداش صرفه‌جویی و… و تغییر ساعت کار ادارات از مهم‌ترین اقدامات صورت گرفته است. همچنین از جمله مهم‌ترین طرح‌های اجراشده در این حوزه می‌توان به راه‌اندازی «تابلو سبز» مبادلات برق تجدیدپذیر در بورس انرژی، آگاه‌سازی، اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی در سطح جامعه، افتتاح اولین پروژه اصلاح روشنایی معابر و اماکن اداری، آموزشی، پژوهشی و بهداشت و درمان دولتی کشور با استفاده از مکانیزم بازار بهینه‌سازی انرژی (یعنی متقاضی می‌تواند در ازای صرفه‌جویی انرژی، گواهی صرفه‌جویی دریافت کند و در بورس آن را بفروشد.)، طرح ارتقای بهره‌وری انرژی در كولرهای آبی و گازی، پیگیری مواد مرتبط با بهره‌وری انرژی در قانون مانع‌زدایی از توسعه صنعت برق، ابلاغ بخشنامه ممنوعیت خرید و به‌کارگیری تجهیزات انرژی‌بر کم‌بازده در وزارت نیرو، ارتقای استانداردها و معیارهای مصرف انرژی در تجهیزات برقی اشاره کرد.
در حوزه تولید انرژی، چه استراتژی‌هایی را می‌توان دنبال کرد تا تولید انرژی‌های تجدیدپذیر افزایش یابد؟
ضرورت افزایش ظرفیت نیروگاه‌های تجدیدپذیر در دنیا از اهمیت زیادی برخوردار است. همان طور که می‌دانیم نیروگاه‌های تجدیدپذیر یکی از باصرفه‌ترین مدل‌های نیروگاهی هستند که در مقایسه با نیروگاه‌های حرارتی مصرف آب نداشته و در بلندمدت بسیار اقتصادی هستند. با توجه به الزام سازمان جهانی هواشناسی (WMO)، در خصوص تأمین دوبرابری برق از منابع انرژی پاک مانند انرژی خورشیدی، بادی یا برق‌آبی تا پایان این دهه برای کاهش روند گرمایش زمین و تغییرات آب و هوایی و در نتیجه بحران آب که خود موجب تضعیف امنیت انرژی و منابع انرژی تجدیدپذیر است. همچنین موقعیت بسیار خوب جغرافیایی کشور به‌لحاظ دارابودن انواع انرژی‌های تجدیدپذیر، استفاده از منابع انرژی تجدیدپذیر باید در اولویت برنامه‌های تولیدی بخش برق قرار گیرد. پتانسیل‌سنجی فنی و اقتصادی انواع انرژی‌های خورشیدی، آبی، بادی، زمین‌گرمایی و زیست‌توده و سپس تدوین راهبردها و برنامه‌های توسعه این بخش بسیار حائز اهمیت است. هرچند قیمت پایین انرژی فسیلی و بالابودن میزان یارانه اختصاصی به بخش انرژی در کشور باعث شده که سرمایه‌گذاران برای ورود به این بخش رغبت چندانی نداشته باشند، اما با همت همکاران ساتبا، در سال‌های اخیر شاهد تحولات خوبی در این حوزه بوده‌ایم و ریل‌گذاری خوبی صورت گرفته است. در حال حاضر ظرفیت نیروگاه‌های تجدیدپذیر نصب شده در کشور بالغ بر ۹۷۰ مگاوات بوده که با توجه به برنامه‌ریزی‌های هدفمند و اجرایی وزارت نیرو در دولت سیزدهم قرار است تا پایان مدت چهارساله این دولت، میزان ظرفیت نیروگاه‌ها به ۱۰ هزار مگاوات برسد. از جمله استراتژی‌ها و برنامه‌های اصلی وزارت نیرو در حوزه تولید انرژی‌های تجدیدپذیر، افزایش ظرفیت نیروگاهی با استفاده از تکنولوژی‌های نوین و با راندمان بالا، حمایت مؤثر از تولید داخل در حوزه تجهیزات نیروگاه‌های تجدیدپذیر، سرمایه‌گذاری بخش خصوصی با استفاده از بازار بهینه‌سازی انرژی و ماده 12 قانون رفع موانع تولید و اعمال سیاست‌های تشویقی است. از ابتدای دولت سیزدهم تاکنون حدود 221 مگاوات نیروگاه تجدیدپذیر بر اساس ماده 61 قانون اصلاح الگوی مصرف انرژی به بهره‌برداری رسیده و مطابق برنامه‌ریزی‌های صورت‌گرفته حدود 364 مگاوات دیگر نیز در حال احداث است. استفاده از ظرفیت ماده 12 قانون رفع موانع تولید برای احداث 4000 مگاوات انرژی خورشیدی، استفاده از روش تهاتر در احداث تجدیدپذیرها در صنعت، فروش مازاد برق تولیدی در بازار برق کشور و احداث 550 هزار سامانه 5 کیلو واتی طی 5 سال در طرح معیشتی و حمایتی برای توانمندسازی اقشار کم‌برخوردار جامعه از دیگر برنامه‌ها بوده است. برابر دستورالعمل عرضه و تبادل برق تجدیدپذیر در بورس انرژی، تمام سرمایه‌گذاران دارای قرارداد با ساتبا می‌توانند برق تولیدی خود را در بورس انرژی به‌صورت فیزیکی یا گواهی تولید برق تجدیدپذیر به فروش برسانند. در همین حال، حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در عرصه تجدیدپذیرها، سهولت در واگذاری زمین جهت احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر، فراهم‌کردن تسهیلات با سود کم به تولیدکنندگان تجهیزات و سرمایه‌گذاران در این عرصه، سهولت در دسترسی به شبکه برق برای تولیدکنندگان تجدیدپذیر و اولویت‌دهی به پرداخت مطالبات نیروگاه‌های تجدیدپذیر در توسعه این صنعت نیز می‌تواند مؤثر باشد.
به عقیده شما طرح‌هایی مانند تغییر ساعت کار ادارات چقدر می‌توانند در کاهش ناترازی انرژی کمک‌کننده باشند؟
طی سالیان گذشته، طبق قانون، ساعت رسمی کشور تغییر می‌کرد همین مسئله باعث می‌شد که بتوان از روشنایی روز بیشتر برخوردار بود، اما در سال‌جاری با تغییر قانون، این فرصت از ما گرفته شد. بنابراین تغییر ساعت کار ادارات دو هدف را دنبال کرد؛ یکی استفاده بیشتر از روشنایی روز و دوم جلوگیری از همپوشانی پیک مصرف سرمایشی ادارات و منازل و این ساعت به‌نحوی برنامه‌ریزی شد که زمان اوج مصرف بخش‌های خانگی و اداری متفاوت باشد. در واقع، با این طرح، مدیریت بار انجام شد و شاهد صرفه‌جویی 1000 مگاواتی در زمان اوج مصرف بودیم.
در برابر تقاضای روزافزون برق در کشور چه برنامه و طرح‌هایی را می‌توان برای افزایش ظرفیت تولید برق به کار بست؟
برق یکی از زیرساخت‌های اصلی موردنیاز توسعه کشور در همه بخش‌هاست که با افزایش رفاه جامعه، تقاضای مصرف آن افزایش می‌یابد. با توجه به کمبود سوخت نیروگاهی، کمبود منابع مالی جهت توسعه ظرفیت‌های جدید و محدودیت‌های ناشی از مسائل زیست‌محیطی باید علاوه بر افزایش ظرفیت نیروگاه‌های کشور و توسعه بخش بخار نیروگاه‌های گازی و توسعه نیروگاه‌های سیکل ترکیبی، موضوع افزایش بهره‌وری در همه بخش‌های صنعت برق در دستورکار جدی قرار گیرد. توجه ویژه به اجرای راهکارهای سازه‌ای و غیرسازه‌ای به‌صورت توأمان و اجرای طرح‌های بهینه‌سازی مصرف در همه بخش‌های مصرف‌کننده برق، آموزش و آگاه‌سازی و اطلاع‌رسانی به گروه‌های مختلف جامعه، استانداردسازی و تولید وسایل با مصرف انرژی کم و جلوگیری از واردات تجهیزات پرمصرف از یکی از جمله راهکارهاست.
برای ارتقای زیرساخت‌های انتقال و توزیع انرژی در کشور چه راهکارهایی وجود دارد؟
طرح توسعه زیرساخت‌های هوشمندسازی شبکه برق، اجرای طرح فهام با نصب کنتورهای هوشمند با اولویت مشترکین دیماندی و پرمصرف، نوسازی شبکه‌های فرسوده برق روستایی در سراسر کشور، تبدیل شبکه فشار ضعیف سیمی به کابل خودنگهدار و انجام به‌موقع فعالیت‌های نگهداری و تعمیرات پیشگیرانه از جمله راهکارها و اقداماتی است که به‌منظور توسعه و بهینه‌سازی شبکه انتقال، فوق توزیع و توزیع برق کشور جهت افزایش قابلیت اطمینان شبکه برق و تأمین برق پایدار وجود دارد و در حال انجام است.
با توجه به تأکید رئیس‌جمهور در شورای عالی انرژی مبنی بر رفع ناترازی‌ها در حوزه انرژی، در این خصوص چه اقداماتی انجام شده است؟
ناترازی برق و عدم تأمین برق لازم برای صنایع موضوعی است که با روند صعودی تولید صنایع با آن مواجه شده‌ایم. با توجه به اهمیت تأمین برق به‌عنوان یکی از ارکان اصلی تولید در صنایع کشور، وزارت نیرو در سال گذشته با پیشبرد برنامه‌های جامع و کاربردی از جمله اجرای طرح سراسری پاداش صرفه‌جویی برای بخش خانگی و تزریق برق مازاد این بخش به صنعت کشور و اجرای برنامه مشترک مدیریت مصرف برق صنایع با همکاری وزارت صمت، زمینه را برای رشد و جهش تولید فراهم کرده است. به‌منظور کاهش این ناترازی دو راهکار مهم در دست اقدام است؛ مورد اول، «توسعه سریع ظرفیت تولید نیروگاهی کشور» است که تا پایان سال ۱۴۰۱ موفق شدیم بیش از 7000 مگاوات به ظرفیت تولید برق کشور اضافه کنیم. مورد دیگر، «مدیریت مصرف برق » به نحوی که اوج مصرف بخش‌های مختلف متفاوت باشد تا از ظرفیت نیروگاهی کشور در طول شبانه‌روز، حداکثر استفاده صورت گیرد. همان طور که می‌دانید در بخش خانگی دو بازه زمانی اوج مصرف داریم که یکی، بعدازظهرها و دیگری، شب‌هنگام رخ می‌دهد و ما در این بخش تلاش کردیم با اجرای سیاست پاداش ۲۰ برابری، مشترکان بخش خانگی را به کاهش مصرف ترغیب کنیم. همچنین در بخش اداری با تغییر ساعت کاری به ۶ صبح تا یک بعد از ظهر، تلاش کردیم، بازه زمانی اوج مصرف برق ادارات را نیز تغییر دهیم.
چه تدابیری برای افزایش بهره‌وری در مصرف انرژی در بخش‌های مختلف صنعت و خانگی می‌توان اتخاذ کرد؟
بهره‌وری مصرف انرژی در بخش‌های صنعت و خانگی بسیار مورد توجه وزارت نیرو بوده است که در بخش خانگی اقداماتی از جمله بازنگری در آیین‌نامه اصلاح الگوی مصرف، اصلاح شیوه‌های پرداخت مشوق با هدف مشارکت مؤثرتر مشترکان در طرح‌های مدیریت مصرف، توسعه مدل‌های مالی استفاده از ظرفیت استارتاپ‌ها برای کاهش مصرف بار مشترکان خرد و شرکت‌های خدمات انرژی(ESCO)، تجهیز ساختمان‌ها به‌ویژه برای مشترکان پرمصرف به فناوری IOT با هدف تسهیل مدیریت مصرف و مدیریت بار، فرهنگ‌سازی مدیریت مصرف انرژی در مقاطع مختلف تحصیلی دانش‌آموزان نسبت به کمبود منابع ارزشمند انرژی و ضرورت مدیریت مصرف و آگاهی‌بخشی در خصوص اثرات مصرف بی‌رویه انرژی در مباحث محیط‌زیست صورت گرفته است. در بخش صنعت نیز که یکی از بخش های پرمصرف انرژی است، با اجرای طرح‌هایی از جمله بهره‌گیری از ظرفیت‌های مقرراتی نهادهای بیرون از صنعت برق برای پیشگیری از واردات تجهیزات با مصرف انرژی بالا به بازار، هوشمندسازی و افزایش بهره‌وری روشنایی معابر، پیگیری تدوین و اجرای دستورالعمل‌های استاندارد مصارف انرژی در صنایع، تدوین مدل مالی برای حمایت و پرداخت مشوق برای تعویض تجهیزات کم‌بازده و فرسوده، پیگیری اجرایی‌شدن مفاد قانون اصلاح الگوی مصرف، ایجاد سازوکار پیشگیری از نصب سیستم‌های سرمایشی ناکارا، تدوین سازوکار اجرایی مبحث 19 ملی ساختمان با هدف بهینه‌سازی مصرف برق و استقرار دستورالعمل برچسب انرژی ساختمان، ارائه مشوق‌های مالی و تسهیلات برای ارتقای رتبه انرژی و هوشمندسازی مصرف برق ساختمان‌های مسکونی و غیرمسکونی، ممیزی انرژی ادارات، نهادهای عمومی غیردولتی و مراکز تجاری بزرگ در جهت ارتقای بهره‌وری در حوزه مصرف انرژی گامی مؤثر برداشته شده است.
چه برنامه‌ها و طرح‌هایی برای توسعه فناوری‌های جدید و نوآوری در حوزه انرژی در دستورکار دارید؟
حمایت از توسعه فناوری‌های جدید و تولیدات نوآورانه در حوزه انرژی، یکی از افتخارآمیزترین محورهای فعالیت وزارت نیرو از سال‌های گذشته تاکنون است. طراحی و استقرار زیست‌بوم نوآوری نیرو خود گواه این موضوع است. نوآوری در بخش انرژی دارای ویژگی‌های منحصربهفردی است که هرکدام از آنها به‌مثابه یک نقطه اهرمی، زمینه‌ساز گسترش به‌کارگیری محصولات و خدمات نوآورانه در این صنعت هستند. به همین دلیل، برخی از عناصر زیست‌بوم نوآوری در گستره بخش انرژی شکل گرفته‌اند که از میان آنها می‌توان به مراکز توسعه فناوری در پژوهشگاه نیرو، مرکز رشد واحدهای فناوری صنعت آب و برق و صندوق پژوهش و فناوری صنعت برق و انرژی با هدف پشتیبانی تأثیرگذار در زیست‌بوم فناوری صنعت برق و انرژی کشور اشاره کرد. همچنین رویداد نوآوری بهره‌ور در حوزه انرژی با مشارکت وزارت نیرو، سازمان ملی بهره‌وری ایران و معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری در دست برگزاری است که می‌تواند نتایج خوبی را به‌دنبال داشته باشد. از سویی، آیین‌نامه حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان وزارت نیرو در مرداد 1401 به‌عنوان دومین دستگاه از سوی هیئت وزیران ابلاغ شد. در این آیین‌نامه علاوه بر تعریف محورهای طرح‌های پیشران، زیرساخت‌های لازم جهت توسعه فناوری‌های نوین از جمله پارک علم و فناوری نیرو، کارخانجات نوآوری، تقویت صندوق پژوهش و فناوری، راه‌اندازی پردیس‌های علم و فناوری نیرو، ایجاد و راه‌اندازی بازارهای محلی آب و بازار بهینه‌سازی به‌خوبی تعریف و تبیین شده و تسهیلات موردنیاز جهت طرح‌های بهینه‌سازی مصرف انرژی و آب تعیین شده است. بخشی از منابع اعتباری بند «ی» تبصره 15 قانون بودجه سال 1402 نیز به طرح‌هایی اختصاص خواهد یافت که منجر به به‌کارگیری فناوری‌های نوین آب و برق خواهد شد.
