مصاحبه با آقای رضا پور خردمند در باره بهره وری و کارآفرینی

معرفی

بنده رضا پور خردمند، متولد سال 1344 از کردستان (سنندج) هستم. دوران تحصیل ابتدایی و دبیرستان را در همین شهر به پایان رساندم و در سال 1364 برای ادامه تحصیل در رشته مهندسی صنایع، به دانشگاه صنعتی شریف در تهران آمدم و از همان زمان نیز در تهران ساکن شدم.

در حال حاضر در شهر کرج زندگی می کنم، دارای همسر و یک دختر 24 ساله هستم که دانشجوی مقطع فوق لیسانس در رشته فیزیک هسته ای است. همسرم ماماست و در نزدیکی شهر کرج، مطب مامایی را اداره می کند.

1. لطفا درباره تخصص ویژه و تحصیلات آکادمیک خودتان توضیحی ارایه بفرمایید .

در حال حاضر دارای مدرک مدیریت اجرایی در رشته کارآفرینی و در حال ادامه تحصیل هستم. تقریبا از اوایل تشکیل سازمان ملی بهره وری ایران در سال 1373 به این سازمان پیوستم و در سال های گذشته یا به صورت مستقیم و تمام وقت و یا به صورت پیمانکاری و مشاوره ای با این سازمان همکاری داشته ام.

همکاری مستقیم من با سازمان تا سال 82 ادامه داشت و از آن پس با ایجاد شرکت گروه مشاوران بهبود ایمان (گمبا) به اجرای پروژه های آموزشی و پژوهشی مرتبط با بهره وری در دستگاه های اجرایی دولتی و بنگاه های اقتصادی روی آوردم. این فعالیت ها همچنان در گمبا ادامه دارد.

حوزه دیگری که از سال 85 با آن آشنا شدم و سرفصل جدیدی برای فعالیت آموزشی و مشاوره ای ایجاد کرد، کارآفرینی و مهارت های کسب و کار بود که از طریق موسسه کار و تامین اجتماعی و طی آموزش های ویژه ای که از طرف سازمان بین المللی کار (ILO) ارایه شد، مربی حرفه ای کسب و کار شدم و اجازه تربیت مربی کارآفرینی هم از ILO دریافت کردم. به عبارتی می توانم دو حوزه اصلی کار و تجربه حرفه ای من، خدمات آموزشی و مشاوره ای در زیمنه بهره وری و کارآفرینی، عنوان کنم.      

• با توجه به سوابقتان در حوزه بهره وری موضوعات و چالشهای آن را طرح بفرمایید.

بر اساس مدل اسکاپ سازمان یونیدو، چهار عامل اصلی ارتقای بهره وری عبارتند از مدیریت، نیروی انسانی، زیرساخت ها و سرمایه. در این مدل، هماهنگی و اسنجام چهار عامل بالا را نشانه ارتقای بهره وری می دانند، به این معنی که اگر در سازمانی، یا در مجموعه اقتصادی یک کشور، رشد یکی یا بیش از یکی از عوامل بالا، با سایر عوامل، همخوانی نداشته باشد، بهره وری حاصل نمی شود. حاصل تجربیات کاری من در طی سال های گذشته، هم در بخش دولتی و هم غیر دولتی، نشان می دهد که این عدم هماهنگی در بین عوامل چهارگانه ارتقای بهره وری، مهم ترین چالش و در بعد تخصصی تر آن عامل مدیریت، اصلی ترین چالش توسعه اقتصادی، اجتماعی و به تبع آن بهره وری است. این جا منظور از مدیریت، دانش و تجربه شخص مدیر به تنهایی مورد نظر نیست، بلکه مجموعه روشها، سیستم ها، قوانین و مقرراتی که مدیر کارآزموده و مجرب، بر اساس آن بتواند مسائل پیش روی سازمان را برطرف کند، دچار نقصان جدی است.

علمای حوزه بهره وری، آن را یکی از دو بازوی توسعه در کشورها می شناسند، یعنی برای توسعه کشور، از یک سو به سرمایه گزاری و ایجاد ظرفیت های جدید نیاز داریم و از سوی دیگر به دانش بهره وری برای بهره گیری اصولی از سرمایه های موجود. در حال حاضر، خود مبحث توسعه در هاله ای از ابهام است و مدیران ارشد کشور، بهای لازم را برای توسعه قائل نیستند، بهره وری در مکان دوم قرار دارد و به همین میزان مورد بی مهری است.   

• در حوزه تحقیقات خودتان هم اکنون بر چه موضوعاتی در این زمینه تاکید دارید .

آتچه که به عنوان دستاورد سال های حرفه ای خودم و در ارتباط با جامعه مخاطب به آن دست پیدا کرده ام این که مهم ترین راهکار بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی کشور، آموزش اثربخش و به روز است. بیش از 80 درصد ظرفیت انسانی سازمان های ما را رده های کارشناسی و سرپرستی تشکیل می دهند و نه مدیران. اتفاقا این رده کارشناسی و سرپرستی، ماندگار ترین نیروهای هر سازمان هستند و هر گونه سرمایه گزاری بر روی ارتقای توان آنها بازدهی مناسبی خواهد داشت. در صورتی که نظام مدیریتی کشور به ثبات نسبی دست پیدا کند و اقتصاد مبتنی بر کار ( نه ارش افزوده حاصل از استخراج نفت و معادن زیر زمینی )، بخش حاکم تولید ارزش افزوده را در اختیار بگیرد، می توان امیدوار بود که آموزش های کاربردی ( نه لزوما آکادمیک ) بتواند راهکارهای لازم را برای برون رفت از بحران و رکود اقتصادی فراهم آورد. این راهی است که اغلب کشورهای آسیایی عضو سازمان بهره وری آسیا (APO) تجربه و پاسخ مناسب هم دریافت کرده اند. 

• در خصوص ارتباط نوآوری و بهره وری توضیحاتی ارایه فرمایید .

پاسخ به این پرسش قدری دشوار است. بهره وری را در تعریف استفاده بهینه از سرمایه ها و امکانات موجود قلمداد می کنند، یعنی باید امکانات و اموال فیزیکی وجود داشته باشد که با ارایه راهکارهایی بتوان از آنها بهتر استفاده نمود.  اما نوآوری، در واقع به وجود آوردن ارزش از چیزی است که هنوز به وجود نیامده است. به تعبیری هنوز موجودی خلق نشده که از آن درست نگهداری کرد و باید با تکنیک های روانشناختی و جامعه شناسی و به طور کل رهبری ، بتوان در ذهن و فکر انسان ها جستجو کرد. نوآوری ها عموما به خلق فنآوری های نوین می انجامد، در حالی که در بهره وری، لزومی به استفاده یا حفظ فنآوری نیست.

با این همه اندیشمندانی هم معتقدند که آنچه در ذهن های انسانهاست، جزء دارایی های انسان است و استفاده بهتر از آنها با استفاده از هر روش و ابزاری، به بهبود بهره وری می انجامد. در این نگاه، بهره وری، عام تر و فراگیرتر از دارایی های فیزیکی موجود به شمار می آید. البته من با نظریه نخست بیشتر سازگارم و به نظرم تفاوت عمده در ظهور منابع جدید است و رویکرد نوآوری، رویکردی نوین در به دست آوردن راه حل هایی است که تاکنون وجود نداشته و ظهور فنآوری هایی که تا به حال بشر از آن استفاده نکرده است.

• بهره وری در صنعت کشور مان چگونه است و در کل اقتصاد .

آمارهای بهره وری، چه در بخش صنعت به طور اخص و چه در کل اقتصاد کشور، هر ساله توسط سازمان ملی بهره وری ایران، اندازه گیری و منتشر می شود. از همین طریق نیز اطلاعات و آمار در اختیار سازمان های بین المللی مانند APO، ILO، UNIDO، UNDP و امثال آن قرار می گیرد و می توان این آمارها را از سایت های رسمی این نهادها دریافت کرد. آنچه که در محاسبه بهره وری در اقتصاد کشورها حائز اهمیت است نه مقدار بهره وری در یک سال خاص، بلکه روند تغییرات آن در طول زمان است. به عبارتی ممکن است بر اساس یک رشته سیاست های خاص و یا بالا و پایین رفتن یک پارامتر اصلی در محاسبات، شاخص بهره وری کل عوامل (TFP) در یک بازه زمانی افزایش پیدا کند. کما این که در فاصله سالهای 86 تا 89 خورشیدی با افزایش قیمت حامل های انرژی ( شما بخوانید قیمت نفت ) در جهان، درآمدهای کشور به طرز سرسام آوری افزایش پیدا کرد. برای دوره کوتاهی شاخص های بهره وری نیز نسبت به سال قبل رشد چشمگیری را ثبت کرد. اما آمارهای تجمعی نشان می دهد که در یک دوره 50 ساله، علی رغم آن که رشد اقتصادی کشور در حدود ساالیانه 8/4 تجربه شده، رشد بهره وری در کل این سالها منهای 3 دهم درصد را نشان می دهد. رشد منفی بهره وری به این معنی است که ما به طور میانگین در این 50 سال، برای سیر کردن شکم خود و فرزندانمان، فرش زیر پای مان را فروخته ایم، از آجرهای خانه خود گرو گذاشته ایم و یا درختان باغچه و آب چاه مان را حراج کرده ایم. سرمایه ای که به نسل های آینده تعلق دارند، امروز به دست خود  حراج کرده ایم. ممکن است این ایراد گرفته شود که در کشورهای در حال توسعه به ناچار باید منابع مصرف شوند، اما نکته اساسی که با شاخص های بهره وری قابل تشریح است این که توسعه در کشور ما حاصل کار و تولید ارزش افزوده نبوده است. دست کم در 50 سل گذشته این طور عمل نکرده ایم. بر اساس آمارهای سازمان بهره وری آسیا، در بین 20 کشور عضو این سازمان، شاخص بهره وری نیروی انسانی ( یا به عبارتی کیفیت کار ) در مقام آخر در این گشورها قرار دارد. توجه داشته باشید در این محاسبات، نه با کشورهای اروپایی و نه با کشورهای ثروتمند آسیا، بلکه به کشورهایی مثل بنگلادش، سری لانکا، مغولستان، فیجی، هندوستان و لائوس و ویتنام مقایسه شده ایم.    

• یک پیام خاص به مدیران در خصوص موضوعاتی که علاقمند هستید را طرح بفرمایید .

پیام دادن، دردی را از اقتصاد درمانده کشور دوا نمی کند. اما اگر بخواهم چیزی در این رابطه گفته باشم، این که بزرگواران، لازم نیست چرخ را از نو اختراع کنیم. یاد گفته اندیشمند بزرگواری از اسانید دانشگاه در اوایل انقلاب افتادم که می گفتند ما حتی اگر صد سال هم از دنیا عقب بیافتیم ، باید خودمان بسازیم و خودمان انجام بدهیم. عملکرد امروز اقتصاد کشور نشان می دهد که تفکر خودکفایی، ضد بهره وری است. برای حل مسائل امروز، به  روش های روزآمد نیاز داریم. فراموش نکنیم در بین کشورهای سازمان بهره وری آسیا که عضوی از آن هستیم هم کشورهای به شدت فقیر (سنگاپور و مالزی) داشته ایم، هم کشورهایی که انقلاب و اعلام استقلال کرده اند (هند و پاکستان و بنگلادش)، هم با دسته بندی های کارگری و کارفرمایی مشکل داشته اند (ژاپن) و هم کشورهایی که پایگاه اجتماعی به شدت ایدئولوژیک داشته اند ( تایلند و مغولستان و فیجی ). اما همگی به این واقعیت دست پیدا کرده اند که آنچه که در اقتصاد یک کشور مهم است، گام برداشتن به جلوست. دنیای امروز دنیای رقابت تجاری است نه شعارهای بی پایه و توخالی.  

• برای دانشجویان و ارتباطشان با فضای کار چه نکته ی مهمی را تاکید دارید .

داشنجویان کشور، سرمایه های ارزشمند فردای این کشورند، هر چند که امروز نظام آموزش عالی ما نیروی کارشناس برای کشورهای اروپایی و آسیایی تربیت می کند نه برای راه انداختن چرخ های اقتصاد کشور. اما وظیفه مهم دانشجویان، خوب درس خواندن و یاد گرفتن آن چیزی است که مؤظف به ارایه آن هستند. دانشجو بودن ارزش خاصی دارد. دانشجو سن و سال نمی شناسد و برای دانش جویی تا پایان عمر می توان تلاش کرد. دوستان من، دانشجویی منحصر به شب امتحان نیست، درس های تان را خوب فرا بگیرید. 

• به ما یک راهنمایی بفرمایید .

برای شما آرزوی موفقیت می کنم. گردآوری تجارب ولو اندک حرکت درستی است. اما در کشورمان مدیران، مشاوران، مهندسان و دست اندرکاران زیادی در بخش های خصوصی و دولتی هستند که تجارب ارزشمند و دیدگاه های سازنده ای دارند. این دیدگاه ها را گردآوری کنید و برای مدیران کشور بفرستید. شاید هنوز خیلی دیر نشده و گوش شنوایی وجود داشته باشد.

با تشکر از شما و با آرزوی توفیق .

بزرگوارید