زهرا مسافر : شرکت سرمایه‌گذاری پارسیان برای اولین بار در کشور سند استراتژی خود را در افق ۱۴۰۵ بر مبنای رویکرد نوآورانه موسوم به پس‌نگری (backcasting) طرح‌ریزی کرده است. این شرکت با تمهید یک چارچوب منسجم حمایتی از استارت‌آپ‌ها از مراحل اولیه تهیه برنامه کسب‌وکار تا بازاریابی محصولات طی برنامه استراتژی افق ۱۴۰۵ قصد دارد شرایط را برای استارتآپهای توانمند در بخش معادن و صنایع معدنی تلطیف و برای آنها امکان تمرکز بر تحقیق و توسعه را فراهم کند. در مرحله اول عمده تمرکز شرکت سرمایه‌گذاری پارسیان بر دانشکده‌های فنی دانشگاه‌های موفق کشور خواهد بود تا با برقراری پیوند میان اقدامات این مراکز دانشگاهی با نیازهای عاجل و استراتژیک صنایع زیرمجموعه، هم نوعی هم‌افزایی میان شرکت‌ها و تیم مهندسی بومی‌سازی این صنایع با استارت‌آپ‌ها شکل بگیرد و هم بستر برای ورود به حوزه‌های جدید فعالیت استارت‌آپی فراهم شود. به گفته محمدجواد نیری، معاون سرمایه‌گذاری و فناوری شرکت سرمایه‌گذاری پارسیان، در رئوس کلی سند برنامه استراتژی ۱۴۰۵ این شرکت مجموعا حدود ۵۰۰ میلیارد تومان برای توسعه و به بلوغ رساندن استارتآپهای دانش‌بنیان طی پنج سال دیده شده است که بستر مناسبی برای شروع همکاری با استارتآپهای علاقه‌مند خواهد بود. متن زیر گفت‌وگوی ما با معاون سرمایه‌گذاری فناوری شرکت سرمایه‌گذاری پارسیان است.
حضور شرکت‌های دانش‌بنیان در صنایع مختلف ایران عمر کوتاهی دارد و بیشتر این شرکت‌ها در بخش خدمات حضور داشته‌اند. آیا زمینه لازم برای ایجاد استارت‌آپ‌ها در بخش معدن فراهم است؟
با وجود آنکه ترکیب صنایع موفق ایران بیشتر متشکل از صنایع سنگین است تا صنایع سبک و رشد صنعتی پایین‌دستی در ایران روند نزولی داشته است، اما اساسا عمر کوتاه استارت‌آپ‌ها در صنایع مختص ایران نیست و در همه جای دنیا استارت‌آپ‌ها بیشتر مبتنی بر خدمات هستند تا تولید صنعتی؛ به طور قطع سهم بالای دانش در بخش خدمات اقتصادهای پیشرفته (حدود ۷۰درصد) نباید موجب شود اهمیت بخش خدمات را که از طراحی‌های پیچیده صنعتی تا خدمات قابل‌عرضه به مشتریان خصوصی را در‌بر می‌گیرد نادیده بگیریم. ذکر این نکته نیز لازم است که کسب‌وکار دانش‌بنیان و استارت‌آپ با هم تفاوت دارند؛ هنگامی که تولید یک کالا یا خدمت دانش‌بنیان باشد به این معنا است که محتوای دانش مستتر (یا در نهایت سرمایه انسانی مستتر) در محصول ارزش بیشتری نسبت به محتوای غیردانش آن کالا یا خدمت دارد. اصطلاح استارت‌آپ ناظر بر اندازه یک بنگاه نوپا، اندازه بازار آن و ابعاد مالی آن است. بنابراین یک استارت‌آپ لزوما نباید دانش‌بنیان باشد و یک کسب‌وکار دانش‌بنیان نیز لزوما استارت‌آپی نیست، اما درصورتی‌که کسب‌وکار نوپا دانش‌بنیان نیز باشد احتمال موفقیت آن بیشتر است. طبق مطالعات جهانی نرخ شکست استارت‌آپ‌ها حدود ۹۰درصد است؛ از این میزان، شکست حدود ۷۰درصد از استارت‌آپ‌ها ۱۰ سال پس از شروع به کار نمود پیدا می‌کند. در ادبیات استارت‌آپی شکست بخشی جدایی‌ناپذیر از فرآیند رشد و سوددهی است؛ اما طبق برآورد جهانی، این شکست در تولید صنعتی کالاها شکنندگی بیشتری برای بنگاه‌های صنعتی به همراه می‌آورد تا در کسب‌وکارهای نرم‌افزاری و خدمات (مشخصا SaaS). بخش معدن به‌عنوان یک بخش بالادستی تامین‌کننده نیاز اولیه صنایع و مبتنی بر صنایع سنگین به دلیل احجام بالای تولیدی و مالی به نظر یکی از بهترین نقاط شروع برای پذیرش ریسک استارتآپهای دانش‌بنیان صنایع سنگین و خصوصا معادن است. ترکیب کسب‌وکار دانش‌بنیان و نوپا بیشترین احتمال رشد و پیشرفت را برای این صنایع داراست.
آیا طی سال‌های گذشته در بخش معادن کشور شرکت‌های دانش‌بنیان قوی ایجادشده است؟ تا چه حد فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان در بخش معادن را کاربردی و مفید می‌دانید؟
تمایل به حمایت از ایجاد چنین شرکت‌هایی از سالیان پیش در بین مدیران وجود داشته است؛ شاید اولین گروه این اقدامات در دانشکده‌های فنی کشور و به‌صورت غیررسمی در رابطه با صنایع معدنی بزرگ‌مقیاس به‌ویژه صنعت مس شکل گرفت. بعدها جشنواره‌ها و طرح‌های رسمی نیز مانند جشنواره اینوماین یا بعضی شتاب‌دهنده‌ها شکل گرفتند که همین اقدامات غیررسمی را به‌صورت رسمی بازتاب دادند، اما متاسفانه به‌صورت مستقل و اصیل نتوانستند باعث انگیزش و حرکت بنیادین روبه‌جلو در بین جامعه دانشگاهی، صنایع و استارتآپهای دانش‌بنیان بشوند و عملا در سطح بازتاب ایده‌ها در جا زدند. طرح‌های فنی‌ای که برنده جشنواره‌ها شدند به‌صورت مستقلی شکل گرفته بودند و مکانیزم موفق و منسجمی برای کنار هم قرار دادن صنایع و استارت‌آپ‌ها از مرحله خلق ایده تا توسعه محصول اندیشیده نشد. هرچند صنایع تولیدی اولیه اساسا به دلیل بالادستی بودن مانند صنایع سبک وابسته به محتوای مهندسی نیست، اما در ایران به دلیل آنکه در مسیر توسعه فناوری‌های بومی ماشین‌آلات و تجهیزات همزمان با عملیات عمرانی بومی قرار گرفته‌ایم، فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی قطعا کاربردی و مفید خواهد بود. بعضا تمام آنچه برای شکل‌گیری یک محصول نوآورانه موردنیاز است آشنایی نوآوران به مسائل مبتلابه شرکت‌ها است؛ یک نمونه از این امر فناوری کاهنده استهلاک ماشین‌آلات شاول بزرگ مقیاس در معادن سنگ‌آهن کشور است که در مجموعه شرکت سرمایه‌گذاری پارسیان با درگیر کردن یک شرکت دانش‌بنیان حوزه IT توانستیم یک فناوری مبتنی بر هوش مصنوعی را برای حداقل‌‌سازی آسیب به سرمایه فیزیکی و استراتژیک معادن راه‌اندازی کنیم. استارتآپهای دانش‌بنیان به دلیل بهره‌مندی از وقفه زمانی توسعه ایده در جهان و بهره‌مندی از سرمایه انسانی بسیار ارزشمند و کارآ در داخل کشور قادر به حل بسیاری از ناکارآمد‌ها در بخش معادن و صنایع معدنی کشور هستند.
لازمه حضور قوی دانش‌بنیان‌ها در بخش معادن و تاثیراتی که می‌توانند در رشد معادن داشته باشند، چیست؟
به نظر می‌رسد ما در مراکز دانشگاهی، مراکز پژوهشی و بخش خصوصی از سرمایه دانش بالایی برخوردار هستیم، اما نتوانسته‌ایم با تمهید یک شیوه منسجم برای کنار هم قرار دادن این مراکز با بخش معادن و صنایع معدنی کشور، به توسعه محصولات دانش‌بنیان حوزه معدن در سطح رضایت‌بخشی دست بیابیم. یک استراتژی خوب برای شروع بومی‌سازی فرآیندها و فناوری‌های معدنی با برون‌سپاری مهندسی معکوس قطعات پیچیده و های‌تک به استارت‌آپ‌ها است؛ اما این رویکرد هرچند لازم است کافی نیست. دنیا در حال گذار به هوشمند‌سازی معادن (intelligent mining) است که نیازمند حرکت استارت‌آپ‌ها به سمت توسعه محصولات نرم‌افزاری و سخت‌افزاری در مرز دانش مهندسی و مدیریتی جهانی است که بتوانند کارآیی، بهره‌وری و پایداری بخش معدن و صنایع معدنی کشور را به سطوح بالاتری جهش دهند. بنابراین لازمه حضور قوی دانش‌بنیان‌ها در بخش معدن و صنایع معدنی طراحی یک سازوکار برای برقراری پیوند بین انواع استارتآپهای فعال در حوزه‌های مختلف فنی-مهندسی و مدیریت با شرکت‌های فعال در صنایع معدنی و اطلاع استارت‌آپ‌ها از نیازهای این صنایع و چشم‌انداز فناوری آنها است.
نقش حضور دانش‌بنیان‌ها به بومی‌سازی در قطعات چیست؟ شما برای سرمایه‌گذاری در این بخش چه اهدافی را دنبال می‌کنید؟
اصلی‌ترین رکن در بومی‌سازی موفق، توجه به محتوای دانش مستتر در ماشین‌آلات و تجهیزات است که در مهندسی معکوس نمود پیدا می‌کند. صنایع سنگین معدنی به دلیل حجم‌های بالا و مقیاس بزرگ، با قطعات و ماشین‌آلات زیادی روبه‌رو هستند که فناوری ساده بسیاری از اقلام مصرفی می‌شود مهندسی معکوس در مراحل ابتدایی با سرعت بسیار زیاد و نسبتا به‌آسانی صورت بپذیرد؛ اما آنچه اهمیت دارد افزایش تدریجی پیچیدگی اقلام بومی‌سازی شده و حرکت به سمت ماشین‌آلات با فناوری پیشرفته‌تر است که علاوه بر ابعاد فنی مانند تمهید یک سیستم تحقیق و توسعه (R&D) کارآ و برون‌سپاری گسترده بومی‌سازی به استارت‌آپ‌ها در حوزه‌های مختلف فنی و مدیریتی، نیازمند عزم جدی مدیران صنایع برای اعتماد به توانمندی شرکت‌های دانش‌بنیان نیز هست. در صنایع زیرمجموعه شرکت سرمایه‌گذاری پارسیان از سال ۹۸ تاکنون بیش از ۱۰هزار قطعه (بیش از هزار ردیف کالا) مهندسی معکوس و بومی‌سازی شده است که برای همه این اقلام با استفاده از بنیه مراکز دانش‌بنیان نقشه‌های مهندسی معکوس قابل اتکایی تهیه شده است. در حال حاضر بیش از ۴.۹۰۰ ردیف ماشین‌آلات و تجهیزات در صنایع زیرمجموعه شرکت سرمایه‌گذاری پارسیان شناسایی‌شده است که در تک‌تک این ردیف‌ها جای کار برای استارتآپهای علاقه‌مند وجود دارد. مهم‌ترین جنبه اقدامات شرکت سرمایه‌گذاری پارسیان تمرکز بر افزایش پیچیدگی محتوای دانش مستتر در محصولات بومی‌سازی شده است به‌گونه‌ای که تنها در صنایع سنگین معدنی منطقه سنگان (شرکت اپال پارسیان سنگان) تنها در سال ۹۹ حدود ۱۵هزار نفر ساعت عملیات مهندسی صورت پذیرفته است که طبق برنامه این رقم در سال ۱۴۰۰ به حدود ۲۸هزار نفر ساعت خواهد رسید. درنتیجه تمرکز بر ابعاد دانش‌بنیان بومی‌سازی، درصد بالایی از ماشین‌آلات با فناوری پیشرفته مانند الکتروموتورها و گیربکس‌ها (مجموعا حدود ۱.۹۰۰ قطعه) بومی‌سازی شده است و اکنون در مرحله بومی‌سازی ابزار دقیق، تجهیزات الکترونیکی و فناوری اتوماسیون صنعتی و معدنی مبتنی بر هوش مصنوعی هستیم.
ایجاد استارت‌آپ‌ها تا چه حد می‌تواند در تکمیل زنجیره تولیدی شما موثر باشد؟ در این زمینه چه الگویی را از بازارهای جهانی دنبال می‌کنید؟
همان‌گونه که می‌دانید تمرکز اصلی شرکت سرمایه‌گذاری پارسیان تاکنون زنجیره ارزش فولاد بوده است، اما ورود به صنایع سنگین معدنی در حوزه فلزات پایه به‌ویژه مس در دستور کار جدی این شرکت قرار دارد؛ درمجموع نگاه ما به رشد صنعتی نگاه زنجیره‌ای است و معتقد هستیم با نگاه زنجیره‌ای می‌توان علاوه بر خلق ارزش بیشتر، سودآوری حلقه‌های پسینی (پایین‌دستی) یا پیشینی (بالادستی) را تا حد زیادی تضمین کرد. استارتآپهای دانش‌بنیان با افزایش کارآیی فرآیندها و کمک به تولید ماشین‌آلات و قطعات پیشرفته به‌صورت بومی می‌توانند نقش کلیدی در به ثمر نشستن پروژه‌های جدید داشته باشند. افزایش کارآیی از طریق دیجیتالی کردن معادن و صنایع معدنی از مرحله اکتشاف، استخراج و فرآوری تا لجستیک حمل محصول، مرز فناوری جهانی است و ما در همه حوزه‌های فعالیت خودمان علاقه‌مند به پیگیری راهکارهای نوآورانه خصوصا صنعت نسل چهارم (IIoT) هستیم.
با توجه به اهمیت ورود کسب‌وکارهای نوین در حوزه معدن و صنایع معدنی تا چه میزان شرکت سرمایه‌گذاری پارسیان در این زمینه سرمایه‌گذاری خواهد کرد؟
شرکت سرمایه‌گذاری پارسیان برای اولین بار در کشور سند استراتژی خود در افق ۱۴۰۵ را بر مبنای رویکرد نوآورانه موسوم به پس‌نگری (backcasting) طرح‌ریزی کرده است که علاوه بر نگاه زنجیره‌ای، دربرگیرنده استراتژی توسعه استارت‌آپ‌ها نیز هست؛ خلق ارزش به‌صورت زنجیره‌ای و ایجاد سیگنال سوددهی فعالانه در شرایط عدم قطعیت و نوسانات محیط کسب‌وکار یکی از راه‌های کلیدی موفقیت کسب‌وکارهای جدید است که علاوه برافزایش کارآیی و بهره‌وری گروه سرمایه‌گذاری پارسیان نویدبخش رشد پایدار استارت‌آپ‌ها است. در رئوس کلی سند برنامه استراتژی ۱۴۰۵ این شرکت مجموعا حدود ۵۰۰ میلیارد تومان برای توسعه و به بلوغ رساندن استارتآپهای دانش‌بنیان طی پنج سال دیده‌شده است که بستر مناسبی برای شروع همکاری با استارتآپهای علاقه‌مند خواهد بود. نکته مهم دیگر در این زمینه این است که استراتژی خروج شرکت سرمایه‌گذاری پارسیان از ابتدا برای استارت‌آپ‌ها مشخص خواهد شد و پس از به ثمر رساندن محصولات دانش‌بنیان، در بستر بازار سرمایه عرضه خواهند شد.
شرکت‌های دانش‌بنیان در کنار سرمایه‌گذاری نیاز به نوآوری و تخصص و دانش روز دارند؛ در این زمینه فضای موجود در کشور را چگونه می‌بینید؟ با چه دانشگاه‌هایی به‌صورت جدی همکاری خواهید داشت؟
در سطح جهانی، مشخصا کمبود تحقیق و توسعه نه‌تنها برای بنگاه‌های بزرگ‌مقیاس صنعتی بلکه برای استارت‌آپ‌ها نیز یک گلوگاه کلیدی است که البته در فضای متلاطم کسب‌وکار و کمبود سرمایه در گردش، کار را برای شرکت‌های نوآور دشوارتر می‌کند. همان‌گونه که اشاره شد در بعد جهانی، حدود ۹۰درصد از استارت‌آپ‌ها با شکست روبه‌رو می‌شوند که طبق یک مطالعه یکی از دلایل کلیدی آن عدم وجود تحقیق و توسعه است. در ایران با شکل‌گیری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در میانه دهه ۸۰، هماهنگی‌ها و تمهیدات خوبی برای پشتیبانی از طرح‌های پژوهشی استارت‌آپ‌ها در سطح دانشگاه‌های فنی کشور شکل گرفته است، اما کافی نیست و بخش خصوصی نیز باید حلقه‌های مستحکم و پایداری با مراکز دانشگاهی ایجاد کند. آخرین گزارش شاخص آسانی کسب‌وکار بانک جهانی در سال ۲۰۲۰، کشور را در رتبه ۱۲۷ از میان ۱۹۰ کشور دنیا قرار داده است و طبیعتا استارت‌آپ‌ها که ذاتا نوپا هستند با موانع زیادی روبه‌رو هستند که بعضا مانع توجه کافی آنها به تحقیق و توسعه می‌شود.
تجاری‌سازی درواقع گام بعدی است اول خود دانش روز مهم هست، در این زمینه توضیح بفرمایید.
اصطلاحا گفته می‌شود که هرکسی در دنیا یک ایده میلیون دلاری دارد، اما این تبدیل آن ایده به واقعیت ملموس و موفق است که اهمیت دارد و ندرتا اتفاق می‌افتد. البته استارتآپهای دانش‌بنیان قطعا به دلیل پایه‌های دانش مستتر در محصولاتشان بخش زیادی از مرحله اول که مرحله پژوهش و طراحی مفهومی است انجام داده‌اند؛ مراحل بعدی مانند تبدیل ایده به محصول، تلاش برای ایجاد اعتبار برای محصول خلق‌شده، بهینه‌سازی محصول، افزایش مقیاس و تبدیل به یک عامل اثرگذار در بازار همه وابسته به مرحله اولیه هستند که همانا تحقیق و پژوهش در مرز دانش جهانی است. ترکیب عناصر دانش‌بنیان و استارت‌آپی که مورد تمرکز شرکت سرمایه‌گذاری پارسیان است موجب می‌شود که موفقیت این شرکت‌ها تا حد زیادی تضمین شود و ما این امر را در برنامه استراتژی ۱۴۰۵ دیده‌ایم؛ همچنین سازوکار نوآورانه تامین مالی (seed) و ایجاد پیوندهای پیشینی و پسینی میان محصول استارت‌آپ‌ها و صنایع زیرمجموعه تا حد زیادی از عدم قطعیت در بازاریابی محصولات خواهد کاست و امیدواریم با ایجاد ارتباط موثر و کارآ با استارتآپهای دانش‌بنیان علاقه‌مند به فعالیت در حوزه صنایع سنگین معدنی و زنجیره ارزش فولاد بتوانیم روزنه‌های امید جدیدی به روی استارت‌آپ‌ها بگشاییم.
