پژوهشگاه صنعت نفت تحول ديجيتال را شرط بقای صنعت نفت و گاز كشور، در فضاي رقابت جهاني با صنايع نفت و گاز دنيا مي داند و عزم خود را جزم نموده است كه با شتاب بيشتري در پياده سازي آن گام بردارد. به اين منظور در تاريخ 4 دي ماه سال گذشته اولين همايش “چشم‌انداز تحول ديجيتال در صنعت نفت” در پژوهشگاه برگزار شد و در حال حاضر “كارگروه تحول ديجيتال در صنعت نفت و گاز” در پژوهشگاه تشكيل شده است كه هدف آن تعيين چالش ها، فرصتها و ارائه راهكار مناسب جهت پياده سازي تحول ديجيتال در طرح ها و پروژه هاي آينده صنعت نفت و گاز با همكاري و مشاركت شتابدهنده ها، استارت آپها و شركت هاي دانش بنيان مي باشد.
به اين بهانه مصاحبه اي تخصصي با دكتر سعيد شكري رييس گروه فناوري و نوآوري انجام گرديد كه در ذيل آمده است.
آقاي دكتر منظور از تحول ديجيتال در صنعت نفت و گاز چيست؟
امروزه بوسيله انقلاب صنعتي چهارم فناوري‌هاي برافکني همچون فناوري‌هاي هوش مصنوعي، اينترنت اشياء صنعتي، دوقلوي ديجيتال يا همزاد ديجيتال، واقعيت مجازي و افزوده به سرعت در حال عملياتي شدن هستند و تأثيرات شگرفي در صنايع توليدي بزرگ مانند نفت و گاز دارند كه به آن تحول ديجيتال گفته ميشود. اين فناوري ها در بخشهاي بالادستي و پايين دستي نفت و گاز كاربرد دارد و در اكتشاف، حفاري، كاهش هزينه هاي عملياتي و بهينه سازی، افزايش بهره وري، تنوع در محصول، كاهش ريسك هاي زيست محيطي و ايمني فرآيندها بسيار موثر ميباشند.
پياده سازي اين نوع فناوري ها در صنعت نفت و گاز يک امر تزئيني نيست بلکه يک الزام و امري تحول آفرين است که بايد در اسرع وقت اتفاق افتد و بسياري از چالش هاي عملياتي كه امروزه در صنعت نفت و گاز با آن روبرو هستيم از طريق اين نوع فناوري ها قابل حل مي باشند.
هر روزه در مراحل مختلفی از توليد و عرضه محصولات و فرآورده‌های حاصل از صنعت نفت و گاز، حجم عظيمي از داده ها توليد و ذخيره مي گردند و اين فرصت را در اختيار ما قرار مي دهد که از اين داده ها همگام با انقلاب صنعتي چهارم با کمک فناوري هاي مبتني بر مدل هاي داده محور و هوش مصنوعي براي توليد ثروت، ارتقاء بهره وري و سودآوري بالاتر بهره برداری کنیم. اهميت داده ها كمتر از اهميت نفت و گاز نيست. به خاطر اهميت داده ها در توليد ثروت در كشور امارات حتي وزارتخانه هوش مصنوعي تاسيس شده است .
در مطالبتان به دوقلوي ديجيتال اشاره كرديد، منظور از دوقلوي ديجيتال چيست؟
تحول ديگري كه بوسيله انقلاب صنعتي چهارم در صنعت نفت و گاز اتفاق ميافتد دوقلوي ديجيتال يا همزاد ديجيتال است كه در واقع بازنمايی مجازی از سيستمی فيزيکی در صنعت است و مدلي زنده است که همزمان می‌تواند به صورت سيستمي جداگانه روی پای خودش بايستد و داده ها را بطور مداوم از سنسورها دريافت كند و در چرخه آن اطلاعات را به صورت بر خط به سيستم فيزيكي بفرستد.
اين فناوريها به صنعت نفت و گاز کمک می‌کند تا مشکلات سخت‌افزاری يا فيزيکی را به سرعت شناسايی و نتايج را با سطح بالايی از صحت و دقت پيش‌بينی کنند که این امر، بهبود كيفيت و كاهش هزينه ها را به دنبال خواهد داشت. بطور مثال شركت نفتي گزپروم روسيه و شركت فنلاندي Zyfra سرمايه گذاری مشترک بزرگي را برای بخش نفت و گاز ايجاد کرده اند که هدف آن متمرکز کردن مديريت عملياتی و ايجاد دوقلوهای ديجيتال از طريق فناوری هوش مصنوعي است.
سهم اين فناوريها در اقتصاد دنيا چقدر است؟
بر اساس پيش بينيها، سهم هوش مصنوعي در اقتصاد جهان در سال 2030 به بيش از 15 تريليون دلار ميرسد و حدود 70 درصد شرکت‌های جهان تا سال 2030 حداقل يک نوع هوش مصنوعی را به کار خواهند گرفت. كشور چين مدعی است که تا سال ۲۰۳۰ رهبری جهان در زمينه هوش مصنوعی را در اختیار خواهد داشت و برخی تخمين ها می گويند هوش مصنوعی در صنعت نفت و گاز می تواند تا سال 2022 به رقم عظيم 2.85 ميليارد دلار برسد.
پژوهشگاه در اين زمينه چه پروژه ها و فعاليت هايي تاكنون انجام داده است؟
پژوهشگاه از ساليان گذشته در اين مسير گام نهاده و طرح ها و پروژه هايي را به اين منظور انجام داده است. در حال حاضر پژوهشگاه در حال پياده سازي اين نوع فناوري ها در حوزه هاي پالايش داده ها و معتبرسازي آنها، حذف خطاهاي فرآيندي، بهينه سازي همزمان فرآيند (RTO) و طراحي سنسور مجازي(Soft Sensor) در پالايشگاه هاي نفت و گاز كشور و بهينه سازي همزمان توليد (RTPO)، مدل سازي داده محور و چاه هوشمند در بالادستي نفت ميباشد.
صنايع نفت و گاز بين المللي در اين حوزه چه فعاليت هايي داشته اند؟
در صنايع نفت و گاز دنيا اهميت محصولات داده محور کمتر از تجهيزات سخت افزاری نيست .از ميان اين فناوريها هوش مصنوعي و اينترنت اشياء در اولويت اول شرکت هاي نفتي تراز اول دنيا قرار دارند، به عنوان نمونه شرکت بزرگ نفتي گزپروم روسيه با ياندکس (در روسيه معادل گوگل است) توافقنامه همکاري براي پياده سازي يادگيري ماشين و هوش مصنوعي براي بخش هاي بالادستي و پايين دستي نفت منعقد کرده اند، همچنين شرکت هاي نفتي استات اويل نروژ، ادنوک امارات، آرامکوی عربستان و پتروبرس برزيل در حال پياده سازي اين نوع فناوري ها هستند.
هنگامي كه از اين فناوري ها سخن به ميان مي آوريم، هدف پياده سازي يك سيستم به منظور پايش دقيق فرآيند و ايجاد محصولات با كيفيت تر، كاهش ميزان آناليزهاي روزمره، كمك به تصميم سازي بهتر، كاهش هزينه ها و كمك به مهندسان عملياتي در بهره برداري با ضريب اطمينان بالاتر در بخش های بالادستی و پایین دستی نفت ميباشد.
فناوري هوش مصنوعی می‌تواند به توليدکنندگان نفت و گاز کمک نمايد تا ببينند توليد يک چاه نفت چه تغييراتی با زمان خواهد داشت. از طرف ديگر اين فناوري در تجزيه و تحليل داده هاي عملياتي، بهبود عملكرد تجهيزات و در عمليات حفاري و اكتشاف نفت و گاز مي تواند نقش كليدي ايفا نمايد.
ظرفيت هاي داخلي براي توسعه تحول ديجيتال را چگونه ارزيابي مي نماييد؟
فارغ التحصيلان بسيارخوبي در دانشگاه هاي كشور در اين زمينه وجود دارد و آمار مقالات بالايي كه در اين حوزه ها وجود دارد گواه اين مسئله است و سازمان جهانی مالکيت فکری (WIPO) كشور ما را در زمره كشورهاي برتر اين حوزه ها گزارش کرده است. در سالهاي اخير در كشور ما شركتهاي استارآپ و دانش بنيان بسياري نيز در اين فناوري ها فعال شده اند.
با توجه به وجود اين پتانسيل هاي موجود در كشور و تجربيات و مطالعات پايلوتي و صنعتي انجام شده در پژوهشگاه صنعت نفت، ميتوانيم با برنامه ريزي منسجم تر و سرمايه گذاري بيشتر و ايجاد شايستگي در بستر زيست بوم (اكوسيستم) نوآوري، كشورمان را به يكي از قطب هاي فعال در حوزه تحول ديجيتال در صنعت نفت و گاز دنيا تبديل نماييم.
