۱ شهریور ۱۳۹۹
آیا اینها کودک کار هستند یا نوباوگان مهاجر و هموطن که اسیر دستان بی قانونی در کسب و کارهای کشور هستند؟
شهر: بررسی سابقه تاریخی جمع‌آوری زباله در تهران نشان می‌دهد همواره در برهه هایی کسانی بودند که نگاهشان به پسماند خشک با بقیه فرق داشت. مثلا در ۳۰، ۴۰ سال پیش نمکی‌ها بودند که پلاستیک و فلزات را از شهروندان در ازای نمک می‌خریدند؛ اما در اواخر دهه ۷۰ سر و کله زباله دزدها پیدا شد که به عقیده بسیاری حالا شده‌اند مافیای زباله.
به گزارش شهر، گرچه نطفه اصلی شکل‌گیری‌شان تهران بود اما حالا حتی در کوچکترین شهرها هم رخنه کرده‌اند. نامشان را سال‌هاست مافیای زباله می‌نامند، تا به حال از هویت اصلی اعضای این مافیا، اینکه چه کسانی هستند و از کجا آمده‌اند صبحتی نشده یا شاید آنقدر مرموز هستند که هیچ ردی از خود به جا نمی‌گذارند. شاید نزدیک به دو دهه پیش همزمان با رشد مهاجرت به تهران و افزایش جمعیت، به میزان زباله تولید شده از سوی شهروندان در تهران اضافه شد اما روش جمع آوری پسماند همانی بود که بود و هیچ تغییری در آن ایجاد نشد. بسیاری از کارشناسان بر این باورند که فقدان سیستم مناسب برای تفکیک زباله، سود سرشار از تجارت زباله و نبود نظارت نهادهای مسئول بر فعالیت پیمانکاران از مهم‌ترین دلایل شکل گیری مافیای زباله است.
بررسی سابقه تاریخی جمع‌آوری زباله در تهران نشان می‌دهد همواره در برهه‌هایی از زمان کسانی بودند که نگاهشان به پسماند خشک با بقیه فرق داشت. مثلا در ۳۰، ۴۰ سال پیش نمکی‌ها بودند که پلاستیک و فلزات را از شهروندان در ازای نمک می‌خریدند. اما در اواخر دهه ۷۰ سر و کله زباله دزدها پیدا شد، زمانی که نه از تفکیک زباله خبری بود نه جمع آوری مکانیزه. اوج کار آنها روزهای پایانی سال بود و پیش از آنکه ماشین‌های جمع آوری زباله به منازل شهروندان برسند، تقریبا کیسه‌های زباله را خالی کرده بودند. زباله‌دزدها در مرحله بعد حاصل کارشان را به زباله‌خرها می‌فروختند.
مافیای زباله چه کسانی هستند؟
درباره اینکه این مافیا کجا هستند مشخص نیست همانند هویتشان، شاید جاهایی مانند گود «محمودآباد»، «نفرآباد»، «امین آباد» و … محل اصلی تلاقی همه زباله‌هایی باشد که وانت‌ها و کامیون‌های زیردست همین مافیا به آنجا می‌رسانند، هر گود یا محل رئیس خود را دارد، هر رئیس هم رئیس دیگری دارد و … و همین چرخه سبب شده تا هیچ منبع رسمی از اینکه مافیای زباله دقیقا چه کسی یا کسانی هستند صحبتی کند. شبکه‌ای پیچیده که خیلی‌ها را استثمار می‌کند از کودک پنج ساله تا حتی یک پیرمرد.
آمار می‌گوید چیزی نزدیک به ۱۴ هزار زباله‌گرد در تهران وجود دارد که بیش از چهار هزار و ۷۰۰ نفر آنان کودکان هستند. در سال ۱۳۹۷ پژوهشی میان ۶۰۰ تا ۷۰۰ کودک زباله‌گرد در تهران انجام شد که نشان داد؛ ۴۰ درصد این کودکان بی سواد مطلق هستند. ۳۷ درصد ترک تحصیل کرده اند، ۵۹ درصد این کودکان هنگام جمع آوری زباله همراه دارند، ۴۰ درصد تنها عضو خانواده هایشان هستند که زباله گردی می کنند، برخی از این کودکان تا ۲۰ ساعت کار می کنند، اما میانگین کار این کودکان ۱۰.۵ ساعت است، ۶۲ درصد آنها بدون دستکش کار تفکیک زباله را انجام می دهند.
پیشتر مجید فراهانی، عضو شورای شهر تهران گفته بود: «فقدان نظارت دقیق و واگذاری مجوز جمع آوری به پیمانکارانی که کودکان محروم را استثمار می کنند، سبب شکل گیری مراکز مجاز و غیر مجاز بازیافت زباله در حاشیه مناطق جنوبی تهران شده است.»
سود چند هزار میلیارد تومانی پسماند
در تمام مراحل جمع آوری، تفکیک و فروش بخش‌های قابل بازیافت زباله‌ها میلیاردها تومان پول وجود دارد. گردش مالی تجارت زباله چندین هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود برخی حتی از درآمد سالانه سه تا چهار هزار میلیارد تومانی مافیا صحبت می‌کنند، با این حال رقم دقیق این تجارت باتوجه به ماهیت غیر رسمی آن مشخص نیست. گردش مالی پسماند خشک در شهر تهران چیزی در حدود سه هزار میلیارد تومان در سال است که ۷۰ درصد این میزان، سهم جمع آوری غیررسمی پسماند است. گفته شده بود در سال‌های گذشته بسیاری از پیمانکاران در قرارداد با شهرداری ها برای گرفتن مسئولیت جمع آوری و تفکیک زباله‌های خشک آنقدر پول به جیب زده‌اند که حالا میلیاردر شده‌اند.
نحوه دقیق کارشان هم معلوم نیست، چون این خاصیت کار مافیایی و سیاه است، اما گفته‌های برخی از کودکان زباله‌گرد نشان می‌دهد آنان پس از جمع‌آوری زباله از منطقه‌ای خاص با وانت یا کامیون‌هایی به یکی از گودهای جنوب یا اطراف تهران برده می‌شوند و تازه کار اصلی آنجا آغاز می‌شود؛ تفکیک زباله‌ها، پلاستیک ها جدا، کاغذ و مقوا جدا و … در نهایت هم پسماندهای خشک جداسازی شده به کارخانه‌های پلاستیک سازی و مقواسازی فروخته می‌شود.
اما؛ بسیاری از کارشناسان و ناظران شهری مقصر شماره یک در شکل‌گیری باندهای مافیایی زباله را مدیریت شهری می‌دانند. آن هم دقیقا زمانی که «سازمان خدمات موتوری تهران» که مسئول تهیه ماشین آلات و حمل و نقل زباله در تهران بود، اوایل دهه ۸۰ مسئولیت خود را به بخش خصوصی واگذار کرد تا پیمانکارانی از طریق مزایده پسماندهای میلیاردی تهرانی‌ها را جمع آوری و تفکیک کنند. مزایده‌ای که در آن برای هر منطقه قیمتی تعیین می‌شد و هر پیمانکاری قیمت بالاتری پیشنهاد می‌کرد صاحب همه پسماندهای آن منطقه بود، همین رخداد سبب شد تا پسماند فقط یک کالای بی ارزش برای بازیافت نباشد و به زباله‌های میلیاردی در تصاحب مافیا بدل شود.
