سابقه برنامه ریزی توسعه در ایران به سال ۱۳۲۷ برمی گردد که اولین برنامه توسعه کشور بوسیله متخصصان خارجی تنظیم گردید و سازماندهی برای برنامه ریزی نیز در سال ۱۳۲۸ طراحی شد.
در بخش آموزش عالی در سال ۱۳۴۶ وزارت علوم و آموزش عالی تاسیس شد و نیز موسسه تحقیقات و برنامه ریزی علمی و آموزشی به عنوان سازمانی مستقل در جهت همکاری و همفکری با وزارت علوم و آموزش عالی در سال ۱۳۴۸ پس از طی مراحل قانونی بوجود آمد و در سال ۱۳۶۰ منحل گردید.
بدین ترتیب با انحلال موسسه تحقیقات متاسفانه نیروی انسانی با تجربه آن هم در سطح دانشگاهها، وزارت و کشور پراکنده گردیدند. در جریان طراحی برنامه اول توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران و تدوین برنامه بخش آموزش عالی و تحقیقات، کمبود مطالعات و تحقیقات و اطلاعات مستند علمی و نیروی انسانی متخصص، با تجربه، کاردان و آشنا به امر برنامه ریزی توسعه در آموزش عالی احساس گردید که پس از بررسی های کارشناسی توسط متخصصان اقتصاد، برنامه ریزی و مدیریت، روانشناسی و علوم اجتماعی از دانشگاههای تهران، تربیت معلم تهران، شهید بهشتی، شیراز، اصفهان، تبریز و مشهد، طی ۳۵ جلسه ۶ ساعته مسایل و مشکلات آموزش عالی بررسی شد و به منظور چگونگی امر نهادی کردن پژوهش و برنامه ریزی در آموزش عالی با استفاده از تجربیات گذشته پیشنهاد گردید که موسسه ای با نام موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی تاسیس گردد. در این زمینه، اساسنامه موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی در تاریخ ۱۳۶۹/۱۲/۲۵ توسط شورای گسترش آموزش عالی به تصویب رسید.
این موسسه عملاً از سال ۱۳۷۰ با امکانات مرکز آمار و برنامه ریزی آموزشی، که از واحدهای تابعه معاونت آموزشی وزارت متبوع است، شروع به کار نمود و با گذشت مدت زمانی در حدود ۲ سال، سرانجام تشکیلات و نمودار سازمانی آن در تاریخ ۱۳۷۲/۵/۱۲ به تصویب سازمان امور اداری و استخدامی کشور رسید و فعالیت خود را رسماً آغاز نمود.
اهداف
۱- انتشار و انتقال دانش آموزش عالی در میان نقش آفرینان و ذینفعان آموزش عالی
۲- توسعه کمی و کیفی پژوهش در قلمرو آموزش عالی با تاکید بر تولید دانش بومی
۳- افزایش قابلیت ها و ظرفیت سازی برای تبدیل یافته های پژوهشی به بسته های سیاستی با رویکرد به آینده
۴- پاسخگویی به نیازهای تحقیقاتی، سیاست گذاری، تصمیم گیری و برنامه ریزی حوزه آموزش عالی
۵- نوآفرینی سازمانی در جهت تحقق اهداف و ماموریت ها
