در سال 1359 با تصویب شورای انقلاب اسلامی تاسیس گردید و از بدو پیدایش تا كنون ماموریت‌های مختلفی را در حوزه‌های گوناگون مرتبط با توسعه علوم و فناوری كشور برعهده داشته است. این سازمان از یك سو بنا بر ضرورت‌ها و نیازهای جامعه به عنوان نهادی پیشتاز عهده دار ایجاد، توسعه و یا انتقال فناوری‌های موردنیاز در رفع معضلات پیش روی كشور بوده و از سوی دیگر با طراحی فرایندها و ایجاد بسترهای مربوطه، متولی راهبری و هدایت محققین از ایده تا تولید بوده است. شایان ذكر است در هر دو مقوله توسعه فناوری و حمایت و راهبری پژوهشگران، بسیاری از طرح‌ها و فعالیت‌های سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران الهام بخش دیگر مراكز پژوهشی و دانشگاهی در این حوزه ها بوده و نقشی بنیادین در الگودهی و اشاعه اینگونه فعالیت‌ها به سایر مراكز علمی و پژوهشی ایفا نموده است.
سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران همواره با عنایت به چالش‌های پیش‌روی جامعه و كمبودهایی كه در حوزه فناوری در این موارد احساس می‌شود، در سطح ملی در جهت توسعه و دستیابی به فناوری‌های مورداستفاده درکاهش و یا غلبه بر این چالش‌ها پیش‌قدم شده است. موارد متعدد ایجاد و توسعه دانشهای فنی از مرحله پژوهش تا فناوری در سازمان ایجاد شده است كه از آن جمله می‌توان به فناوری‌هایی در حوزه‌های هوا و فضا (ماهواره و تونل باد)، محیط زیست (بازیافت ضایعات و تصفیه پساب‌های صنعتی)، انرژی (سلول‌های خورشیدی، پیل سوختی، سوخت های پاك و …)، سلامت ( تجهیزات پزشكی، داروهای سنتزی و گیاهی) اشاره نمود. در سال‌های اخیر نیز علاوه بر حوزه‌های فوق، با توجه به معضلات كنونی جامعه، زمینه‌هایی نظیر آب و ریزگرد نیز به این اولویت‌ها افزوده شده و با توجه به سیاستگذاری‌های صورت گرفته، سرمایه‌گذاری‌های مادی و معنوی در این حوزه‌ها در حال انجام می‌باشند.
با توجه به آنكه غالباً توسعه فناوری از طریق همكاری تیم‌های تخصصی متشكل از رشته ها و گرایش‌های مختلف تحقق می یابد نحوه سازمان‌دهی بخش‌های فعال در زمینه پژوهش و فناوری به شكلی بوده است كه در برگیرنده زمینه‌های اصلی مورد نیاز برای ایجاد و توسعه فناوری‌های مورد نظر باشد. بنا بر همین ضرورت در سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران 7 پژوهشكده برق و فناوری اطلاعات، مواد پیشرفته و انرژی‌های نو، فناوری‌های شیمیایی، زیست فناوری، کشاورزی، مكانیك و مطالعات فناوری‌های نوین مشتمل بر گروه های تخصصی مربوطه تشکیل گردیده كه هم اكنون بیش از 150 عضو هیات علمی و کارشناس پژوهشی در آنها مشغول فعالیت‌های تحقیقاتی و فناورانه می‌باشند.
بدیهی است از هنگامی كه ایدهای به ذهن پژوهشگر خطور می‌نماید تا زمانی كه آن ایده به یك محصول و یا فناوری تجاری تبدیل می‌شود، پژوهشگر و یا فناور با موقعیت‌ها و فضاهای گوناگونی روبرو می‌شود كه در هریك آنها نیازمند هدایت و راهبری و همچنین ارزیابی و نظارت از سوی نهادهای ذی صلاح می‌باشد. در همین راستا، متناسب با نوع و ماهیت مرحله‌ای كه پژوهشگر و یا فناور در آن قرار دارد، سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران فرایندهایی را طراحی و اجرا نموده است كه طی آن شاخصه‌های موردنیاز جهت دستیابی به اهداف آن مرحله تبیین و مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. در چنین بستری پژوهشگر/فناور می‌تواند با شناخت هرچه بیشتر اهداف و معیارها فعالیت‌های خود را جهت دهی نموده و درصدد رفع كمبودها و نقصان‌ها برآید.
اهم فعالیت‌هایی كه سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران در خصوص حمایت و راهبری پژوهشگران و فناوران از ایده تا محصول/فناوری بصورت گام به گام انجام می‌دهد شامل موارد ذیل می‌باشد:
– شبكه علمی كشور: ایجاد زیرساختی مناسب جهت انجام تعاملات علمی میان دانشگاه‌ها و مراكز پژوهشی
– ارزیابی اختراعات: یاری رسانی به فرایند ثبت نوآوری و صیانت از حقوق معنوی پژوهشگران
– آزمایشگاه حمایت از توسعه فناوری و مركز منطقهای كلكسیون میكروارگانیزم‌های صنعتی به همراه زیر ساخت‌های آزمایشگاهی و پایلوتی موجود در پژوهشكده‌ها: تامین سخت افزار موردنیاز فعالیت‌های پژوهشی/فناوری در مراحل مختلف.
– طرح‌های تاییدی: تایید علمی نمونه اولیه محصول ساخته شده به منظور تسهیل جذب حمایت‌ها برای مراحل بعدی
– مركز رشد واحدهای فناور: فراهم نمودن بستر مناسب جهت شكلگیری و توسعه شركت‌های دانش بنیان
– ارزیابی توانمندی فناورانه: ارزیابی و رتبه بندی شركت‌های دانش بنیان و سوق دادن آنها به سوی شاخص‌های تعیین شده
– آزمایشگاه‌های مرجع (در زمینه‌های سیستم‌های تهویه مطبوع، مشعل و پمپ): به منظور استانداردسازی محصولات شرکت های مرکز رشد و واحدهای فناور در حوزه‌های مذكور.
– جشنواره خوارزمی (جوان و بین الملل) : تبلیغ رسانه‌ای پژوهشگران، فناوران و شركت‌های دانش بنیان برتر به منظور اعتبار بخشی و شناساندن فعالیت‌های آنها در سطح جامعه
– سامانه ملی كارآموزی: معرفی و جایابی دانشجویان رشته‌های مختلف به صنایع و واحدهای فناور جهت طی نمودن دوره كارآموزی
علاوه بر موارد یاد شده سازمان پژوهش های علمی و صنعتی ایران با توجه به دارا بودن نمایندگی و یا مركزیت تماس و ارتباط با بیش از 10 سازمان بین المللی و منطقهای یكی از نهادهای فعال در خصوص گسترش ارتباطات بین المللی علمی و پژوهشی در سطح كشور محسوب می‌شود
