کپی‌رایت Canva-نوشته‌ی گابریلا گالوین – 11/11/2025
یک گروه بهداشت جهانی دقیقاً توضیح می‌دهد که استفاده از پشه‌های اصلاح‌شده ژنتیکی برای از بین بردن بیماری‌های تهدیدکننده‌ی زندگی دقیقاً در کجا نویدبخش است – و در کجا ممکن است این امر نویدبخش نباشد.
دانشمندان مدت‌هاست که رویای ریشه‌کن کردن بیماری‌های منتقل‌شده توسط پشه مانند مالاریا را در سر می‌پرورانند، که به تنهایی سالانه بیش از 608000 نفر را می‌کشد.
اختراعات آنها – به‌ویژه پشه‌بندهای آغشته به حشره‌کش – مرگ و میر کودکان را در مناطقی از آفریقا که به شدت تحت تأثیر این بیماری‌ها قرار دارند، کاهش داده است. این بیماری‌ها زمانی گسترش می‌یابند که افراد توسط پشه‌های آلوده یا سایر حشرات گزیده می‌شوند.
اما در دهه‌ی 1960، گروهی از دانشمندان شروع به پرسیدن یک سوال دیگر کردند: به جای تمرکز صرف بر کشتن حشرات حامل انگل، چه می‌شد اگر می‌توانستید به سادگی از شیوع بیماری توسط آنها جلوگیری کنید؟
از آن زمان، آزمایشگاه‌های خصوصی، دانشگاه‌ها و گروه‌های دولتی صدها میلیون یورو را صرف آزمایش‌هایی برای تغییر DNA پشه‌ها کرده‌اند. برخی از اصلاحات ژنی، پشه‌ها را عقیم می‌کند، در حالی که برخی دیگر مانع از رسیدن فرزندان آنها به بزرگسالی می‌شود یا آلوده کردن حشرات توسط انگل‌های ناقل بیماری را دشوارتر می‌کند.
یان کولاچینسکی، متخصص مالاریا و کنترل ناقل در Unitaid، گروهی که برای بهبود دسترسی به داروها در کشورهای کم‌درآمد تلاش می‌کند، گفت: «مفهوم تغییر واقعی ژنوم پشه برای اینکه در برابر انگل‌ها مقاوم باشد، یک تغییر الگوی کامل است.»
آزمایش‌های اولیه با پشه‌های اصلاح‌شده ژنتیکی در بورکینافاسو، برزیل، مالزی، ایالات متحده و جاهای دیگر دلگرم‌کننده بوده و به کاهش جمعیت پشه‌ها در آنجا کمک کرده است.اما برخی از انواع ویرایش ژن بحث‌برانگیز هستند، به طوری که گروه‌های زیست‌محیطی سال‌هاست که خواستار ممنوعیت رهاسازی پشه‌های حامل ژن درایو هستند، که احتمال انتقال ژن‌های اصلاح‌شده توسط حشرات به فرزندانشان را افزایش می‌دهد.
در یک گزارش جدید، این دقیقاً همان روش ویرایش ژن است که Unitaid، که توسط سازمان بهداشت جهانی (WHO) میزبانی می‌شود، استدلال می‌کند که امیدوارکننده‌ترین راه برای پایان دادن به بلای بیماری‌های منتقل‌شده توسط پشه است.
Unitaid گفت، در رویکرد خودپایدار ژن درایو، تغییرات در ژن‌های پشه‌ها به ۱۰۰ درصد از فرزندان آنها منتقل می‌شود، به این معنی که آنها می‌توانند در جمعیت گسترش یابند تا زمانی که کاملاً جایگزین پشه‌های ناقل بیماری شوند.
در بهترین حالت، این بدان معناست که یک بار رهاسازی حشرات اصلاح‌شده در طبیعت می‌تواند در نهایت مالاریا را در مناطقی که در حال حاضر بومی است، از جمله بخش بزرگی از کشورهای جنوب صحرای آفریقا، منسوخ کند.
کولاچینسکی گفت: این امر «به ما اجازه می‌دهد مالاریا را در مقیاسی بی‌سابقه کنترل کنیم، زیرا پشه تقریباً خودش را کنترل می‌کند. این چیزی است که ما آن را جام مقدس می‌دانیم.”
با استفاده از سایر تکنیک‌های ویرایش ژن، تغییرات DNA در عرض چند نسل ناپدید می‌شوند، به این معنی که دانشمندان باید بارها حشرات ویرایش‌شده را رها کنند. در این گزارش آمده است که این امر باعث می‌شود این روش‌ها به مرور زمان گران‌تر شوند.
با این حال، رویکرد خودپایدارِ ژن درایو، خطرات و محدودیت‌های خاص خود را دارد. تغییر دائمی ترکیب ژنتیکی یک گونه پشه می‌تواند عواقب ناخواسته‌ای برای اکوسیستم داشته باشد که پیش‌بینی آنها دشوار است.
دانشمندان همچنین در حال آزمایش روش‌های غیرژنتیکی دیگری برای جلوگیری از شیوع بیماری توسط پشه‌ها هستند، به عنوان مثال با آلوده کردن تخم‌های پشه با باکتری ولباخیا، که بر توانایی آنها در تولید مثل و شیوع تب دنگی، چیکونگونیا و سایر بیماری‌ها تأثیر می‌گذارد.
کولاچینسکی گفت، محققان هنوز در حال بررسی استراتژی‌های متعدد برای کنترل پشه‌ها هستند، زیرا موقعیت‌های مختلف ممکن است به روش‌های مختلفی نیاز داشته باشند. به عنوان مثال، یک رویکرد ممکن است برای هدف قرار دادن انگل‌های خاص مفیدتر باشد، در مناطق شهری یا روستایی بهتر عمل کند یا بر اساس تدارکات یا بودجه عملی‌تر باشد.
همچنین این خطر وجود دارد که فناوری‌هایی که به نظر می‌رسد در محیط‌های آزمایشی کار می‌کنند، در دنیای واقعی شکست بخورند. مرتبط
کولاچینسکی گفت: «شما نمی‌خواهید همه تخم‌مرغ‌هایتان را در یک سبد بگذارید.»
حتی اگر علم حل شود، جلب حمایت سیاسی، مالی و عمومی برای اصلاح ژنتیکی می‌تواند چالش‌برانگیز باشد. علاوه بر این، کاهش شدید بودجه بهداشت جهانی در سال جاری، مبارزه فعلی علیه مالاریا و سایر بیماری‌های منتقله از طریق ناقلین را تهدید می‌کند.
اما کولاچینسکی گفت که این فناوری هنوز هم می‌تواند بهترین شانس جامعه علمی برای تغییر معنادار روند بیماری‌های بومی مانند مالاریا باشد که داده‌های سازمان بهداشت جهانی نشان می‌دهد در سال ۲۰۲۳ حدود ۲۶۳ میلیون نفر را آلوده کرده است.
او گفت: «من واقعاً هیچ راه دیگری برای به صفر رساندن مالاریا در مناطق بومی مالاریا بدون یک ابزار واقعاً تغییر دهنده نمی‌بینم واز بین گزینه‌های ممکن، به نظر من پشه‌های ژن‌رانده احتمالاً امیدوارکننده‌ترین هستند.»
