«جهان‌صنعت» از رونمایی نسخه اولیه سکوی ملی هوش مصنوعی گزارش می‌دهد
26-12-1403 – جهان صنعت
گروه فناوری- هوش مصنوعی به عنوان یکی از کلیدی‌ترین فناوری‌های قرن، اکنون در ایران وارد مرحله‌ای تازه شده است. نسخه اولیه سکوی ملی هوش مصنوعی با همکاری معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری و دانشگاه صنعتی شریف رونمایی شد؛ سکویی که با تکیه بر زبان‌های بومی طراحی شده و می‌تواند حتی در شرایط قطع اینترنت جهانی و اتصال به اینترانت ملی بدون اختلال به فعالیت خود ادامه دهد. این پروژه با هدف تقویت زیست‌بوم هوش مصنوعی داخلی، کاهش وابستگی به پلتفرم‌های خارجی و افزایش امنیت داده‌ها توسعه یافته است. با توجه به وابستگی بسیاری از صنایع، کسب‌وکارها و خدمات دیجیتال به هوش مصنوعی، ایجاد یک زیرساخت بومی می‌تواند تحولی اساسی در آینده فناوری کشور ایجاد کند. حسین افشین، معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری در مراسم رونمایی این سکو گفت: «۱۱مهر برنامه ملی هوش مصنوعی تحویل داده شد و در ۲۵اسفند با تلاش پژوهشگران ایرانی این رویا تحقق یافته است. در سه ماهه اول سال ۱۴۰۴ تست و بهینه‌سازی این محصول آغاز خواهد شد. در سه ماهه دوم، افراد خبره دانشگاهی و شرکت‌های دانش‌بنیان، دسترسی محدودی خواهند داشت تا تست‌های تکمیلی آن انجام شود. در شهریور ماه، نسخه آزمایشی آن در دست عموم قرار می‌گیرد و در اسفند ۱۴۰۴ نسخه نهایی و تکمیلی در اختیار همه قرار خواهد گرفت. این سکو یک موجود زنده است و باید مرتب به‌روزرسانی شود.» افشین درباره دستیارهای هوشمند وزرا گفت: «در کنار این گام، دستیارهای هوشمند وزرا را پیش برده‌ایم و با ۱۳دانشگاه برتر کشور قرارداد جدی امضا کرده‌ایم.
متخصصان دانشگاهی منتظر هستند با دریافت اطلاعات از سازمان‌ها، نسل جدیدی از ارتباطات را آغاز کنند. هدف این دستاوردها افزایش دقت، سرعت و حکمرانی است. هر اشتباه در مسیر فناوری‌های ساده شاید قابل جبران باشد اما در حوزه پیچیده‌ای مانند هوش مصنوعی، کشور از مسیر پیشرفت عقب می‌ماند.» معاون علمی ریاست‌جمهوری افزود: «هوش مصنوعی عرصه رقابت و جنگ فناوری و نماد واقعی قدرت ملی تکنولوژی است. جنگ قرن، جنگ تراشه‌ها و الگوریتم‌هاست. برای بازدارندگی علمی چاره‌ای نداریم جز اینکه خالق فناوری و دانش باشیم.» او ضمن تشکر از افرادی که در این چند ماه برای ایجاد این سکو تلاش کرده‌اند، اضافه کرد: «در این پنج ماه کار بزرگی در دولت چهاردهم اتفاق افتاد. روز اول نسبت به اینکه این کار در فاصله کوتاهی انجام شود، شک داشتم اما موفق شدیم تلاش 10ساله پژوهشگران را روی سکوی هوش مصنوعی بیاوریم. این سکو به ما کمک می‌کند تا پیشروی هوش مصنوعی ارزان، دقیق و متکی به خود باشیم. اگر دچار تحریم شدیم هم به این فناوری دست پیدا کرده‌ایم و متمرکز است.» به گفته او سه حوزه «هوش مصنوعی»، «کوآنتوم» و «فوتونیک» اصلی‌ترین حوزه‌های اقتدار کشور هستند و افشین شخصا مسوولیت پیگیری آنها را به عهده گرفته است.
حسین اسدی، مدیر مرکز پردازش سریع و نماینده دانشگاه صنعتی شریف در پروژه سکوی ملی متن باز هوش مصنوعی گفت: «در شاخص‌های هوش مصنوعی در مقایسه با کشورهای منطقه وضعیت خوبی نداریم. درصد مقالات پژوهشی کاهشی بوده و شرکت‌های فعال در حوزه هوش مصنوعی حدود ۳ تا ۴درصد رشد کرده‌اند، در حالی که در همه دنیا بالای ۲۰درصد بوده است.» به گفته او دلیل عمده عقب ماندن ایران در این حوزه، سرمایه‌گذاری نکردن و وجود نداشتن سکو بوده و این موضوع باعث شده که دانشگاه با حمایت معاونت علمی، به دنبال ایجاد زیست‌بوم هوش مصنوعی در کشور بیفتد. اسدی ادامه داد: «بدون سکو، شرکت‌های دانش‌بنیان مجبورند در صفر تا صد یک پروژه درگیر شوند و این موضوع باعث می‌شود تعداد شرکت‌هایی که این کار را انجام می‌دهند، محدود باشد. یک بازار ۲همتی در کشور وجود دارد. تمرکز دانشگاه در این چند وقت روی توسعه سکوی هوش مصنوعی متن‌باز بوده است. بالای سکو استدیو را خواهیم داشت. نهایتا بالای سکو، کسب‌وکارها شکل می‌گیرند.» براساس پیش‌بینی اسدی، بعد از احداث این زیست‌بوم، یک بازار ۴۰همتی در این حوزه شکل خواهد گرفت. او اضافه کرد: «نقش شرکت‌های دانش‌بنیان در توسعه سکو و استدیوی تخصصی است و می‌توانند از سکو به صورت API مستقیم گرفته و توسعه پیدا کنند. شرکت‌هایی که می‌خواهند با دانش کم کار را انجام دهند هم مبتنی بر استدیو، می‌توانند یک پنل کاربرپسند ارائه دهند. همه کارهایی که انجام شده مبتنی بر استانداردهای متن‌باز بوده است. ماژول‌های متن‌باز، اجازه توسعه و اداره خدمت را داشتند. در تاریخ دانشگاه چنین پروژه‌ای نبوده که در آن هشت مرکز با هم کار کنند.» اسدی ادامه داد: «امروز ازMVP این سکو رونمایی خواهیم کرد. این طرح از ۲۹مهرماه آغاز شده و در کمتر از پنج ماه بهMVP محصول رسیده‌ایم. در سه ماه آتی، تست‌های درون‌تیمی انجام می‌شود. از هفته اول و دوم تیر ماه، یک نسخه به برخی از دانشگاه‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان ارائه می‌شود و تا آخر شهریور نسخه آزمایشی عمومی آن خواهد آمد. در نهایت اسفند سال آینده نسخه پایدار آن برای همه قابل استفاده خواهد بود.»
حمیدرضا ربیعی، رییس پژوهشکده فناوری اطلاعات و ارتباطات پیشرفته و مرکز نوآوری علم داده و هوش مصنوعی در ادامه این مراسم گفت: «پشت هر فناوری حتما یک دلیلی وجود دارد و ارزش‌ها و انگیزه‌های اقتصادی عمیقی در کنار آنها قرار می‌گیرد و هوش مصنوعی هم از این موضوع مستثنا نیست. شاید راه برون‌رفت از بسیاری از مشکلات اقتصادی ما، هوش مصنوعی باشد. دنیا دچار تحول در لایه سازمان شده و حکمرانی سازمان و اقتصادی، سکومحور می‌شوند.» او افزود: «اگر می‌خواهیم به بهره‌وری برسیم باید جهش انجام دهیم و این موضوع هزینه‌ای دارد که دولت و مسوولان باید آن را بپردازند و اگر ما صاحب API نباشیم، این وابستگی عمیق‌تر خواهد شد. سازمان‌ها بدون سکو بهره‌وری ندارند و هر کسی نبرد سکوها را برنده شود، اقتصاد دنیا را برنده شده است. بسیاری از کشورهای بزرگ مانند آمریکا و چین هم دنبال این موضوع هستند که ابزار حکومت سکویی را در دست بگیرند.» به گفته ربیعی، در این پروژه به دنبال توسعه یا پیاده‌سازی سامانه‌ها یا ربات‌هایی هستند که توانایی کسب و به‌کارگیری دانش و مهارت برای انجام فرآیند مشابه انسان‌ها را داشته باشند. او اضافه کرد: «هنوز در هوش مصنوعی مولد به محوریت نرسیدیم ولی در نقطه خوبی قرار داریم. در هوش مصنوعی شناختی، مهم‌ترین موضوع برنامه‌ریزی، تصمیم‌گیری و علیت است. باید تا اسفند ۱۴۰۴، استدلال را به سیستم اضافه کنیم تا بتوانیم در دنیا حرف بزنیم. تا شهریور نیز هر کدام از ماژول‌های سکو باید حداقل دارای دو نوآوری باشند که ثبت اختراع بگیرند.» او درباره چالش‌های این پروژه گفت: «چالش‌های پروژه‌های هوش مصنوعی در داده و سامانه‌های هوش مصنوعی نامناسب است. چالش داده به مسوولان بازمی‌گردد. حاکمیت داده بسیار مهم است و اگر امنیتی شود، هوش مصنوعی بی‌معنا خواهد بود. چالش ایجاد سامانه‌های هوش مصنوعی نامناسب هم از چالش‌های دنیاست. راه‌حل ما استقلال حاکمیت داده و استفاده از سکوهای هوش مصنوعی است. ما با دنیا پیش می‌رویم.»
درنهایت رونمایی از نسخه اولیه سکوی ملی هوش مصنوعی را می‌توان یکی از مهم‌ترین اقدامات ایران در مسیر خودکفایی فناورانه و توسعه زیرساخت‌های بومی پردازش هوشمند داده دانست. این سکو با تکیه بر زبان‌های داخلی و قابلیت عملکرد مستقل از اینترنت جهانی، نه‌تنها امنیت اطلاعات را افزایش می‌دهد، بلکه بستر لازم را برای تحقیقات پیشرفته، توسعه کسب‌وکارهای دانش‌بنیان و ارتقای خدمات هوشمند در کشور فراهم می‌کند. با توجه به روند جهانی، بسیاری از کشورها در سال‌های اخیر به سمت ایجاد پلتفرم‌های بومی هوش مصنوعی حرکت کرده‌اند. چین، اتحادیه اروپا و روسیه از نمونه‌های موفق این مسیر هستند که با سرمایه‌گذاری سنگین، سعی در کاهش وابستگی به غول‌های فناوری آمریکا مانند «گوگل»، «مایکروسافت» و «OpenAI» داشته‌اند. ایران نیز با توسعه این سکو می‌تواند در حوزه‌های کلیدی همچون پردازش زبان طبیعی، بینایی ماشین، تحلیل داده‌های کلان و هوش مصنوعی مولد، به صورت مستقل و بدون نیاز به پلتفرم‌های خارجی فعالیت کند. اگر سکوی ملی هوش مصنوعی بتواند مسیر توسعه خود را به درستی طی کند، می‌تواند به یک زیرساخت راهبردی برای خدمات دولتی، صنایع، کسب‌وکارهای دیجیتال و حتی بخش‌های دفاعی و امنیتی کشور تبدیل شود اما موفقیت آن مستلزم برنامه‌ریزی دقیق، سرمایه‌گذاری پایدار، همکاری بین‌بخشی و رفع چالش‌های فنی و اجرایی است.
