۱۷ دی ۱۴۰۳ به نقل از https://www.ihcs.ac.ir/
نشست نخست روش‌های پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی؛ پژوهش‌ورزی در عصر هوش مصنوعی، یکم دی‌ماه 403 توسط گروه پژوهشی مدیریتِ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.
هم‌آفرینی دانش در عصر هوش مصنوعی: همکاری انسان‌ها و ماشین‌ها در گشایش مرزهای علمی
در ابتدای نشست دکتر محمد حسینی‌مقدم، (عضو هیأت علمی گروه مطالعات آینده‌نگر پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی) با موضوع «هم‌آفرینی دانش در عصر هوش مصنوعی: همکاری انسان‌ها و ماشین‌ها در گشایش مرزهای علمی»، سخنان خود را در هفت بخش شامل (1) مفروضات، (2) ارکان هوش‌مصنوعی، (3) ابزارهای هوش‌مصنوعی، (4) گذار از علم عادی به علم پساعادی، (5) پیدایش رویکردها و مفاهیم نوین در اکتشافات علمی متأثر از هوش مصنوعی، (6)چالش‌ها و (7) جمع‌بندی و پیشنهادها، ارائه کرد.
وی در بخش ابتدایی، به مفهوم علم نافع و استاندارد ایزو 26 هزار مشتمل بر استانداردهای مسئولیت‌پذیری اجتماعی دانشگاه‌ها در توسعه پایدار و شاخص‌های آن پرداخت. در ادامه با اشاره به سیر تحول فناوری، نظم نوین جهانی را در پرتو توسعه هوش مصنوعی تبیین کرد و مفاهیمی همچون دیتالیزم و دیتاکراسی را به‌عنوان مفاهیمی نوظهور در سپهر سیاسی به نقد گذاشت. در بخش دوم که به موضوع هوش مصنوعی، ارکان و رویکردها و آثار اختصاص داشت، وی با پرداختن به ویژگی برهم‌زنندگی این فناوری، سخت‌افزار، نرم‌افزار و داده را سه رکن آن برشمرده و مقایسه‌ای از قابلیت‌های این فناوری در سه رکن با فناوری‌های دیگر داشت.
در بخش سوم با عنوان استفاده از هوش مصنوعی مولد، قابلیت‌های چند هوش مصنوعی در عرصه تولید علم و بعد در بخش چهارم یعنی گذار از علم عادی به علم پساعادی، نظریات آینده‌پژوهان مطرحی همچون ضیاءالدین سردار مطرح شد. بخش پنجم که به پیدایش رویکردها و مفاهیم نوین در اکتشافات علمی متأثر از توسعه هوش مصنوعی اختصاص داشت معطوف به فرایند پژوهش، در هریک از مراحل کارکرد و قابلیت هوش مصنوعی به‌عنوان دستیار پژوهشی بررسی شد. در نهایت در دو بخش آخر ضمن اشاره به چالش‌های استفاده از هوش مصنوعی در پژوهش، موضوعات اخلاقی و نیز حقوق مالکیت فکری، در جمع‌بندی به پیشنهادهایی چون اهتمام به تربیت و جذب نیروهای متخصص، ماهر، آموزش‌دیده و مستعد، برگزاری دوره‌های دانش‌افزایی و مهارت‌افزایی و توجه به فهم الگوی بلوغ در هوش مصنوعی اشاره کرد.
چشم‌انداز عرض‌اندام هوش مصنوعی در ساحت پژوهش: اقتدار یا افول پژوهشگر
سخنران دوم این نشست دکتر فرزانه میرشاه‌ولایتی (عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی) بود که بحث خود را با موضوع «چشم‌انداز عرض‌اندام هوش مصنوعی در ساحت پژوهش: اقتدار یا افول پژوهشگر» ارائه کرد.
وی در ابتدا ضمن اشاره به عدم‌قطعیت و خطر، ابهام و ایهام، حقایق واقعیتهای ناقص، مدلها و نقطهنظرهای مختلف، دیدگاههای گوناگون و البته، میزان زیادی احساسات، تمایلات و گرایشها به‌عنوان ویژگی‌های لاینفک آینده، با بیان روندهای آینده‌ساز و ویژگی‌های انقلاب صنعتی 5، تغییرات تحولآفرین فناوری تا 2030 را بیان کرد که براساس مستندات، در میان فناوریهایی که تا سال 2030 تأثیرات آشکاری خواهند داشت، هوش مصنوعی به‌عنوان پیشران مهم، در خط مقدم توسعه فناوری قرار دارد. با این توصیف مسئله به ارکان پژوهش اعم از موضوعات و مسائل پژوهشی، منابع مالی پژوهش، منابع علمی و پژوهشی و بالاخره روشها و ابزارهای پژوهش کشیده شد.
دکتر میرشاه‌ولایتی موضوعات مهم پژوهش را شامل جهانی‌شدن، جهانی‌شدن فرهنگی، هویت ملی، نابرابری اجتماعی، عدالت اجتماعی، تغییرات اجتماعی، تحولات فرهنگی، سیاست، حکمرانی، دموکراسی، توسعه و نیز توسعه پایدار برشمرد و اشاره کرد که به نظر می‌رسد طی ده سال آتی موضوعاتی به‌شرح زیر در مرکز توجه پژوهشگران و با دستیاری هوش مصنوعی قرار گیرد.
• جهانی‌شدن، محلی‌گرایی، هویت فرهنگی در عصر دیجیتال
• نابرابری دیجیتال، نابرابری جنسیتی، نابرابری نژادی
• تغییرات آب و هوایی، مهاجرت، سلامت روان در عصر دیجیتال
• سیاست، حکومت‌داری، دموکراسی در عصر دیجیتال، مشارکت شهروندی
• توسعه پایدار، اقتصاد سبز، شهرهای هوشمند
وی در ادامه به تغییر ذائقه پژوهشی با تمرکز بر موضوعات زیر اشاره کرد:
• تعاملات بین جهانی‌شدن و محلی‌گرایی، نقش فناوری در شکل‌دهی هویت
• گسترش مفهوم نابرابری به حوزه‌های جدید مانند دیجیتال، تمرکز بیشتر بر گروه‌های آسیب‌پذیر
• گسترش دایره موضوعات به حوزه‌های مرتبط با محیط زیست، سلامت و فناوری
• تمرکز بیشتر بر نقش فناوری در سیاست و حکومت‌داری، دموکراسی دیجیتال
• گسترش مفهوم توسعه پایدار به حوزه‌های جدید مانند اقتصاد سبز و شهرهای هوشمند
میرشاه‌ولایتی همچنین به موضوع تغییر در منابع تأمین مالی و مهارت‌های پژوهشی جدید تأکید و با اشاره به کاربردها و آثار مختلف هوش مصنوعی در پژوهش، باردیگر ضرورت به‌روزرسانی و بازنگری در مهارت‌های تحقیقی را یادآور شد.
