25-9-1402
به بهانه گرامیداشت روز پژوهش در ایران – شرکت مگفا-نویسنده: پژمان دوراندیش
پژوهش مقدم و به نوعی پیشنیاز آموزش است
پس از انقلاب اسلامی و به جهت گسترش فرهنگ تحقیق و پژوهش و گرامیداشت مقام پژوهشگران، روز 25 آذرماه به نام روز پژوهش نامگذاری و در تقویم ملی ثبت شد. روز پژوهش یعنی روز کشف حقایق با روش ها و مدل های علمی. در همین راستا در سال 1384 نیز وزارت علوم هفته آخر آذرماه را به نام هفته پژوهش و فناوری نامید و هر ساله برنامه های خاصی را برای روزهای هفته پژوهش تدارک می بیند.
از این تاریخچه که بگذریم، به شخصه معتقدم پژوهش مقدم و به نوعی پیشنیاز آموزش است و به کمک پژوهش است که می توانیم موضوعات و دغدغه های نیازمند آموزش و تقاضاها را شناسایی، دسته بندی و اولویت بندی کرده و به ارائه راه کارها و راه حل ها بپردازیم.
هر جامعه ای برای ایجاد تحول و گذر از شرایط نامطلوب و رسیدن به وضعیت مطلوب و مناسب، نیازمند تحقیقات و مطالعات پژوهشی است. پژوهش یکی از اساسی ترین الزامات برای توسعه و پیشرفت کشورها در علوم و صنایع مختلف است. وقتی پژوهشی انجام نشود، البته پژوهش هدف دار و هدفمند منظورم است، از نوآوری و توسعه پایدار هم خبری نخواهد بود. این در حالی است که عدم توسعه یک جامعه به مفهوم درجا زدن نیست بلکه به معنای عقب افتادن و عقب ماندگی است، زیرا بقیه کشورها در حال پیشرفت و تاختن به جلو هستند و فاصله ها به تدریج بیشتر و بیشتر می شود.
کشورهای پیشرفته هر ساله بودجه قابل توجهی را به تحقیق اختصاص می دهند
کشورهای پیشرفته و شرکتهای پیشرو هر ساله بودجه قابل توجهی را به تحقیق (Research) اختصاص می دهند. شرکتهای پیشرو واحد یا دپارتمان متمرکزی به نام تحقیق و توسعه (R&D) دارند و آن را نه فقط در کلام بلکه در عمل بسیار جدی می گیرند. آنها بطور مستمر رقبا و بازار هدف را رصد کرده و با تحقیقات بازار و آینده پژوهی، روندهای آتی را پیش بینی می کنند و گزارش این پژوهش ها را به مدیران و تصمیم گیران ارائه می دهند تا مدیریت به عنوان چراغ راه از آنها استفاده کرده و استراتژی و سیاست های شرکت خود را با نتایج این یافته ها همسو و هم جهت کند و در نتیجه بتواند محصولات و خدمات خود را به بهترین شکل عرضه و به فروش برساند.
در اقتصاد کلان نیز مقوله تحقیق و توسعه جایگاه ویژه ای دارد. بر اساس آمار انتهای سال 2020 میلادی، کره جنوبی در آن سال با تخصیص 4.35 درصد از تولید ناخالص داخلی (GDP) به تحقیق و توسعه، در جایگاه اول قرار دارد. ژاپن با 3.5 درصد، سوئد با 3.2 درصد و آلمان و آمریکا با 2.84 درصد جزو 10 کشور نخست از نظر تخصیص بودجه به تحقیق و توسعه هستند. این کشورها به همراه فنلاند، دانمارک و چین هر ساله جزو کشورهایی هستند که بیشترین سهم از تولید ناخالص داخلی را به پژوهش اختصاص می دهند و گاهی جای آنها در این فهرست کمی بالا و پایین می شود.
بررسی آمار و عملکرد سال 2019 اتحادیه اروپا نیز نشان می دهد که کشورهای عضو این اتحادیه تقریبا 2.2 درصد از تولید ناخالص خود را صرف امور پژوهشی کرده اند. در حالی که نرم جهانی تخصیص درآمد از تولید ناخالص داخلی به تحقیقات حدود 2 درصد است، در همان سال سهم اعتبارات پژوهشی از تولید ناخالص داخلی در ایران حدود نیم درصد بود و در سال 1401 هم این عدد 0.42 درصد بود.
نکته قابل توجه اینکه نامگذاری سال ها با عناوینی همچون “مهار تورم و رشد تولید”، “تولید، دانش بنیان و اشتغال آفرین” و نیز ” جهش تولید” جهت دهنده و همسو کننده فعالیت های کلان کشور و انگیزه بخش فعالان اقتصادی است، اما تا اراده ای واقعی و اقدامی عملی در زمینه اختصاص بودجه برای امور پژوهشی و انجام کار جدی در پژوهش انجام نشود، راه به جایی نخواهیم برد و این زیبایی و جذابیت فقط در کلام و شعار باقی خواهد ماند.
در میان صنایع مختلف، فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT)، صنایع بهداشتی و صنایع خودروسازی از جمله صنایعی هستند که در سال‌های اخیر بیشترین سهم از تحقیق و پژوهش را در سطح جهان به خود اختصاص داده اند. با کمی تامل متوجه می شویم که فقدان پژوهش های هدفمند و برنامه ریزی شده در این زمینه، یکی از عوامل پیدایش فاصله قابل توجه بین کیفیت تولیدات داخلی با تولیدات برندها و شرکت های مطرح دنیا و عقب ماندگی تولیدات علی الخصوص در حوزه ICT و خودروسازی است و این‌گونه است که تشویق مردم به خرید و استفاده از محصولات داخلی و حمایت از تولید ملی همواره یکی از دغدغه های دولت بوده و می باشد و البته در مواردی هم این موضوع از تشویق به اجبار تبدیل می شود و این در حالی است که راه حل، در جای دیگری است.
پژوهش و تحقیق همواره مقدم بر‌آموزش است
درست است که گفته می شود آموزش می‌تواند فرایند رسیدن به اهداف را چه در سطح کلان جامعه به عنوان اهداف کلان و چه در سطح فردی و خانواده به عنوان اهداف شخصی تسهیل کند، اما پژوهش و تحقیق همواره مقدم بر‌آموزش است.
این که تعداد مقالات و مشارکت های علمی ما در دنیا در سطح بالایی باشد و رتبه 15 یا 16 تولید علم در جهان در اختیار ایران باشد، اگر چه در شناساندن ظرفیت ها و توانمندی های متخصصان و پژوهشگران ایرانی به دنیا مفید است، اما مهمتر از نشر محتوا و مقالات علمی، بکارگیری یافته های نوین و علمی در عمل چه در سطح جامعه و چه در سطح شرکت ها و کسب و کارها است و اینکه بتوانیم یافته ها را به محصول تبدیل کرده و تجاری سازی کنیم به گونه ای که هم منفعت ملی و هم منفعت فردی را در بر داشته باشد.
به امید روزی که سهم اعتبارات پژوهشی از تولید ناخالص داخلی کشور فراتر از نرم جهانی باشد و دیدگاه استراتژیک و عمل‌گرایانه در این زمینه داشته باشیم.
